Eş Şebab'ın Somali'deki gölge hükümeti
Farklı bölgeleri yönetmek ve kontrolü altındaki nüfusa devlet hizmetlerini ulaştırabilmek için Eş Şebab bir tür gölge hükümete sahip.
Somali'de 1990'lı yıllarda yaşanan iç savaş neticesinde devlet kurumları ve hükümet aygıtı büyük ölçüde çöktü ve etkinliğini yitirdi. Bunun ardından başta başkent Mogadişu'da olmak üzere ülkenin birçok farklı bölgesinde devlet ve hükümet aygıtlarını yeniden kurabilmek için birçok girişimde bulunuldu.
Bu girişimlerden bir kısmı ABD, Batı ve bölgesel güçler öncülüğünde yürütüldü ve daha çok başkent Mogadişu ile sınırlı kaldı. Bir kısım girişim ise İslami ve cihat yanlısı yapılar tarafından hayata geçirildi.
Geçmiş dönemde bağımsız İslami mahkemeler ve bunlar çevresinde oluşan askeri, siyasi ve sosyal güçler bir hükümet gibi hareket etti ve bölge halkının bu yöndeki ihtiyaçlarına karşılık verdi. Yerel halkın yönetime dair ihtiyaçlarına karşılık vermek ve iç anlaşmazlıkları çözebilmek için ilk İslam mahkemesi 1993 yılında Mogadişu'da kuruldu.
Zaman içerisinde büyüyerek güçlenen bu mahkemeler 2000 yılında "İslami Mahkemeler Birliği" çatısı altında bir araya geldi. 2006 yılına kadar Somali'nin güneyinde ve başkent Mogadişu çevresinde hakimiyetini sürdüren İslami Mahkemeler Birliği, fiilen bir devlet ve işleyen bir hükümet gibi hareket etti, yerel halkın ihtiyaç duyduğu hizmetleri sağladı.
2006 yılındaki ABD-Etiyopya işgali ve ardından gelen savaş sürecinde İslami Mahkemeler Birliği dağılırken, bu yapı içerisindeki birçok grup ise savaşa devam etti. Eş Şebab, Hizbul İslam, Somali'nin Yeniden Özgürleştirilmesi İttifakı-Eritre Grubu, Muasker Ras Kamboni, Cebhetul İslamiyye ve Muasker Anole gibi grupların tamamı zamanla Eş Şebab çatısı altında birleşti. Eş Şebab, İslami Mahkemler Birliği döneminde bu birliğin en büyük askeri gücü konumundaki bir hareketti.
Eş Şebab devam eden yıllarda Somali'nin güneyindeki hakimiyetini büyük oranda sürdürdü. Her ne kadar Mogadişu ve Kismayo gibi büyük sahil kentlerinin dış mahallelerine çıkarılmış olsa da ülkenin güney kesimi büyük oranda Eş Şebab hakimiyetinde kalmaya devam etti. Bu durum, içerisinde bulunduğumuz 2025 yılında da devam etmektedir.
Eş Şebab kontrolündeki bölgeler ve nüfus
Günümüzde Eş Şebab, Somali'nin orta ve güney kesimlerinde yüz ölçümü bakımından en geniş alanları kontrol eden güç konumunda. Ancak yapı, nüfus itibariyle, özellikle Mogadişu ve çevresinin nüfus ağırlığı sebebiyle böyle bir üstünlüğe sahip değil.
2025 yılı itibarıyla, Somali'nin tamamında toplam nüfus 19 milyon, orta ve güney kesimlerinde ise 11.8 milyon civarında. Bu nüfusun yaklaşık 4 milyonu ise Mogadişu ve çevresinde yaşıyor.
Eş Şebab kontrolündeki bölgelerin toplam nüfusu ise resmi sayımlara göre yaklaşık olarak 2.5 milyon. Ancak bu sayımlar, Mogadişu yönetimi tarafından yapılan sayımlar temelindeki tahminlere dayanıyor. Bu bölgelerdeki gerçek nüfusun ise daha yüksek olduğu değerlendiriliyor.
Eş Şebab'ın yüzölçümü olarak büyük ölçüde hakim olduğu bölgeleri şu şekilde sıralamak mümkün:
Aşağı Cuba İli
- Afmadow ilçesi
- Badhadhe ilçesi
- Jilib ilçesi
- Buale ilçesi
- Sakow ilçesi
Gedo İli
- El Wak ilçesi
- Beled Hawo ilçesi
- Bardhere ilçesi
Bay İli
- Dinsor ilçesi
- Buur Hakabe ilçesi
- Beydabo ilçesi
Aşağı Şabel İli
- Sablale ilçesi
- Kurtunwaarey ilçesi
- Barawe ilçesi
Bakol İli
- Tayeeglow ilçesi
Hiran İli
- Bulo Burde ilçesi
- El Buur ilçesi
- El Dheer ilçesi
- Adan Yabal ilçesi
- El Dheer ilçesi
Orta Şabel İli
- Cevher ilçesi
- Sablale ilçesi
- Sablale ilçesi
Somali'nin güney kesiminde birkaç büyük kent merkezi haricinde nüfus kırsal alanlara yayılmış durumda. 19 milyonluk nüfusun yüzde 59'u kırsal bölgelerde, yüzde 20'si ise mülteci kamplarında yaşıyor.
Eş Şebab kontrolündeki büyük nüfusa sahip kent ve kasaba merkezlerinden bazıları ise şu şekilde: Jamame, Jilib, Kunya Barrow, Saakow, Ceel Baraf, Ceel Bacad, Buale.
Eş Şebab'ın gölge hükümeti
Bu farklı bölgeleri yönetmek ve kontrolü altındaki nüfusa devlet hizmetlerini ulaştırabilmek için, Eş Şebab bir tür gölge hükümete sahip durumda. Bu hükümet, bakanlık benzeri farklı yapılar üzerinden hakimiyeti altındaki bölgelerde faaliyet gösteriyor.
Özellikle eğitim, sağlık, medya, hukuk ve ekonomi alanlarındaki kurumlar, Eş Şebab hakimiyetindeki alanlarda devlet ve hükümet görevi icra ediyor. Tüccar ve zenginlerden vergi toplanması, halkın tarımsal faaliyetlerine destek olunması, yardım dağıtımı, hukuki faaliyetlerin yürütülmesi gibi alanlarda çalışmalar yürütüyor.
Aynı zamanda bölgedeki yer altı ve yer üstü kaynakların kullanımı ve ticareti gibi konularda da bu yapılar aktif durumda.
Eş Şebab, merkezi bir yönetim şurası ve bu şuranın başındaki bir genel yönetici tarafından yönetilen bir hareket. Grubun lideri 2014 yılından bu yana Ebu Ubeyde Ahmed Ömer. Grubun siyasi, askeri ve istihbari tüm kolları, lidere ve şura konseyine bağlı olarak hareket ediyor.
Eş Şebab, bir gölge hükümet ve devlet gibi hareket eden yapısına "Wilayaada İslamiga" (İslami Vilayetler) ismini veriyor. "İslami Vilayetler", Somali'de Eş Şebab'ın faaliyet gösterdiği tüm vilayetleri kapsıyor ve bunların her birinin başında bir vali bulunuyor. Bu valiler, sıradan bir merkezi idare yöneticisi olarak değil, geniş yetkileri olan ve grubun liderliği adına tüm faaliyetleri denetleyen birer lider olarak faaliyet gösteriyor. Her birinin kendi yardımcıları ve vilayetlerdeki ilçelere atadıkları kaymakam benzeri yöneticileri bulunuyor. Eş Şebab'ın kurguladığı sistem içerisindeki vilayetler şu şekilde:
- Aşağı Cuba Vilayeti
- Orta Cuba Vilayeti
- Gedo Vilayeti
- Bakol Vilayeti
- Bay Vilayeti
- Aşağı Şabel Vilayeti
- Benadir Vilayeti (Mogadişu)
- Orta Şabel Vilayeti
- Hiran Vilayeti
- Galdudud Vilayeti
- Mudug Vilayeti
Eş Şebab ayrıca ülkenin kuzeyindeki bölgelerde de varlık gösteriyor ancak buradaki Eş Şebab etkinliği, güney bölgelerdekine benzer bir devlet ve hükümet işlevi görecek düzeyde bulunmuyor. Yine de bu bölgelerde de Eş Şebab valilerinin olduğu biliniyor.
Eş Şebab'ın gölge hükümetinin birimleri ve genel faaliyetleri şu şekilde:
Siyaset ve Vilayetler Ofisi (Maktabka Siyaasadda iyo Wilayaaadka)
"Siyaset ve Vilayetler Ofisi", Eş Şebab'ın hakimiyeti altındaki sivil alanlarda yürüttüğü devlet ve hükümet hizmetlerini yürüttüğü ana organın ismi. Bu yapı, "Başbakanlık" ile "İçişleri Bakanlığı" gibi kurumların işlevine sahip.
Siyaset ve Vilayetler Ofisi, Eş Şebab'ın elindeki vilayetlerde siyasi ve sosyal işlerin genel olarak yürütülmesini, bakanlık benzeri diğer kurumların faaliyetlerini ve benzer konuları denetliyor. Bu yapı içerisindeki en üst düzey liderlerden biri olan "İslami Vilayetler Genel Valisi" olarak nitelendirilen Muhammed Meri Cama, 2024 yılının Aralık ayında ABD'nin hava saldırısında yaşamını yitirmişti.
Enformasyon Ofisi (Maktabka Warfaafinta)
Bu kurum, Afganistan İslam Emirliği bünyesindeki "Enformasyon ve Kültür Bakanlığı"na benzer bir yapı. Bu yapı üzerinden Eş Şebab medya faaliyetlerinde bulunuyor, kendisine doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan medya organlarını denetliyor, aynı zamanda belirli basın açıklamaları bu kurum aracılığıyla yapılıyor.
Sağlık Ofisi (Maktabka Caafimaadka)
"Sağlık Bakanlığı" olarak faaliyet gösteren bu yapı, Eş Şebab kontrolündeki bölgelerdeki tüm kamu sağlığı çalışmalarından, hastanelerden, tıbbi kliniklerden, bunların inşasından, sağlık ekipmanlarının satın alınmasından ve sağlıkla ilgili diğer tüm konulardan sorumlu.
Davet Ofisi (Maktabka Dacwada)
"Davet Ofisi", Eş Şebab'ın kendi İslami düşüncesini yaymak, kontrolü altındaki bölgelerde yaşayan halka bu düşünceyi anlatmak ve bu konuda kamuya açık çalışmalar yürütmekle görevli.
Hisbe Ofisi (Maktabka Xisbada)
"Hisbe Ofisi", ismini İslam fıkhındaki bir tür İslami polis teşkilatlanmasından alıyor. İslam hukukunda bu kurumun görevi genel ahlak ile kamu düzenini korumak ve denetlemek. Hisbe Ofisi bu doğrultuda Eş Şebab kontrolündeki bölgelerde kamuya açık alanların bu açıdan denetlenmesi görevine sahip.
Talim ve Terbiye Ofisi (Maktabka Tarbiyada iyo Tacliinta)
"Eğitim Bakanlığı"na eşdeğer bir görevi olan bu kurum, Eş Şebab kontrolündeki bölgelerdeki okullardan, eğitim çalışmalarından, erkek ve kadınlara özel eğitim kurumlarının açılmasından ve çalıştırılmasından sorumlu. Okulların teknik ve bilimsel imkanlarını sağlama görevi de bu kuruma ait.
Zekat Ofisi (Maktabka Zakawaatka)
"Zekat Ofisi", İslam fıkhındaki zekat uygulamasının yürütülmesi amacıyla, zekat vermeye yetecek miktarda maddi serveti olanlardan zekatlarını topluyor. Zekatlar yalnızca Eş Şebab kontrolündeki bölgelerden değil, Mogadişu hükümeti kontrolündeki bölgelerde yaşayan zenginlerden de toplanıyor.
Maliye Ofisi (Maktabka Maaliyada)
"Maliye Bakanlığı"na eşdeğer olan bu kurum vergilerden, özellikle tüccarların ve mal taşıyan kamyon ile benzeri araçların vergilendirilmesinden, ayrıca kamuya dair mali işlerin yürütülmesinden sorumlu.
Yargı Ofisi (Maktabka Qadaha)
"Adalet Bakanlığı"na eşdeğer olan bu kurum, Eş Şebab kontrolündeki bölgelerde mahkeme işlerinin yürütülmesini, cezaların uygulanmasını ve tüm hukuki sürecin denetlenmesini sağlıyor. Ramazan ve Kurban bayramlarında hilal gözetlenmesi uygulaması da bu yapı tarafından yürütülüyor.
Askeri Komutanlık (Taliska Ciidanka)
Bu yapı "Genelkurmay Başkanlığı" benzeri bir işlev görüyor. Eş Şebab'ın askeri faaliyetlerini yürüten bu yapı, saldırılar konusunda kamuoyuna yapılan açıklamalardan, saldırıların yürütülmesinden, askeri eğitim kurumlarından ve diğer askeri konulardan sorumlu.
İstihbarat Birimi (Amniyat)
Bu yapı "Eş Şebab'ın istihbarat teşkilatı" olarak tanımlanıyor. Yapı hem Eş Şebab hem de Mogadişu yönetimi kontrolündeki bölgelerde faaliyet gösteriyor.
Kaynak: Mepa News Akademi
