İran'daki cumhurbaşkanlığı seçimleri için adaylığı onaylanan isimler hakkında ne biliniyor?

Fotoğraf: İran Meclis Başkanı Muhammed Bagher Ghalibaf

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından 28 Haziran'da yapılacak erken cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aralarında Meclis Başkanı Muhammed Bagher Ghalibaf'ın da bulunduğu altı kişinin adaylığı onaylandı.

Anayasal denetim organı olan Muhafız Konseyi eski nükleer müzakereci Said Celili ve Tahran Belediye Başkanı Alirıza Zakani'nin adaylığını da onaylarken diğer 74 kişinin adaylığını onaylamadı ve böylece adayların büyük ölçüde diskalifiye edildiği bir seçim süreci daha başlamış oldu.

İran Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri eski komutanı olan 62 yaşındaki Ghalibaf dört yıldır meclis başkanlığı, 2005-2017 yılları arasında Tahran belediye başkanlığı ve öncesinde de emniyet müdürlüğü görevlerinde bulundu.

Said Celili 2005, 2013 ve 2017 yıllarında cumhurbaşkanlığı için adaylığını koymuş fakat daha sonra Reisi lehine olacak şekilde seçimlerden çekilmişti.

İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in ülkenin Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'ndeki doğrudan temsilcisi olan Celili, neredeyse rakipsiz bir şekilde kazanan Reisi lehine 2021 seçimlerinden de çekilmişti.

İran'da cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmasına izin çıkan isimler açıklandı

Diskalifiye edilenlerin başında popülist eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ile ılımlı aday ve üç kez meclis başkanlığı yapmış olan Ali Laricani geliyor. Her iki isim de 2021'de aday olmaya hak kazanamamıştı.

İran'da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 2025 yılında yapılması planlanıyordu ancak Reisi'nin 19 Mayıs'ta İran'ın kuzeyinde meydana gelen bir helikopter kazasında ölmesinin ardından oylama öne çekildi.

63 yaşındaki Reisi'nin bir dönem daha görevde kalması bekleniyordu ve İran'ın 85 yaşındaki dini liderinin yerine geçecek en önemli isimlerden biriydi.

Aralarında Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahiyan'ın da bulunduğu yedi kişi de, ordunun geçen ay ön raporunda "herhangi bir suç faaliyeti sonucu meydana gelmediğini" açıkladığı kazada öldü.

2021'deki yarışta Reisi lehine çekildikten sonra Tahran belediye başkanı olan Zakani, Pazar günü seçilmesinin ardından X'te yaptığı paylaşımda ölen cumhurbaşkanının "yolunu devam ettirmek" istediğini söyledi.

Milletvekili Mesud Pezeşkiyan, eski İçişleri ve Adalet Bakanı Mustafa Pürmuhammedi ve İran Şehitler Vakfı Başkanı Emirhüseyin Gazizade Haşimi onaylanan altı aday arasında yer alıyor.

Beş dönem milletvekilliği ve eski sağlık bakanlığı yapmış olan 70 yaşındaki Pezeşkiyan, İran siyasetinde önemli ölçüde zayıflamış olan ılımlı ve reformist kesimleri temsil eden tek aday.

İran'da 28 Haziran'da yapılacak seçimlerle ilgili bilinmesi gerekenler

Ilımlı Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin eski cumhurbaşkanı yardımcısı İshak Cihangiri, 2021'de aday olmasına izin verilen ve toplam oyların yüzde 8'ini yani 2,42 milyon oy alan eski merkez bankası başkanı Abdünnasır Hemmati ile birlikte Muhafız Konseyi tarafından diskalifiye edilenler arasında yer aldı.

Diğer adaylar, ABD'nin 2018'de tek taraflı olarak çekilmesinin ardından İran'ın 2015'te dünya güçleriyle yaptığı nükleer anlaşmanın bozulmasından bu yana giderek önem kazanan muhafazakâr ve sertlik yanlısı siyasi grupları temsil ediyor.

Gazizade’nin adaylığı da 2021'de onaylandı ve yüzde 3,45 ya da bir milyondan az oy aldı.

Reisi ise yüzde 48,8'lik bir katılım oranıyla yaklaşık 18 milyon oy alarak cumhurbaşkanlığını kazandı.

Nükleer program ve İran'ın yüksek enflasyon ve yaptırımlarla zorlanan ekonomisinin, devlet televizyonunun seçim öncesinde düzenlemeyi planladığı dört saatlik beş tartışma turu sırasında tartışılacak konulardan bazıları olması bekleniyor.

Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinde katılım oranı 2020'den bu yana giderek düşüyor. 2024 Mart'ındaki parlamento seçimlerinde katılım oranı yüzde 41 ile 1979 devriminden bu yana en düşük seviyeye gerilemişti.

Kaynak: Mepa News, Al Jazeera