Nursultan Nazarbayev kimdir?

Nursultan Nazarbayev, Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Kazakistan'ın bağımsızlığını ilan etmesi sonrası 29 yıl boyunca rakipsiz bir şekilde ülkesinin lideri oldu.

Nazarbayev, yönetimi boyunca ekonomik reformlara ağırlık verdi.

Onu eleştirenler ise Nazarbayev'i "elinde aşırı güç toplamakla" ve "muhalefeti bastırmakla" suçluyor.

Eğitim hayatı

Nursultan Nazarbayev, 1940'ta Kazakistan'ın en büyük iki şehrinden biri olan eski başkent Almatı yakınlarındaki Çemolgan köyünde, büyük bir aşiretin üyesi olarak dünyaya geldi.

Kazak Devlet Üniversitesi'nde kimya bölümüne başvurusu kabul edilmedi. Bunun üzerine Ukrayna'ya gitti, çelik dökümcülüğü eğitimi aldı.

1967'de Karaganda'daki teknik üniversitenin metalurji bölümünden mezun oldu. 1992'de Rusya Bilimler Akademisi'nde ekonomi doktorasını tamamladı.

Metalürji eğitimi aldıktan sonra Kazakistan'ın kuzeyindeki Temirtau'da bulunan maden ocaklarında çalıştı. Bu sırada ocaklarda işçi ayaklanmaları oluyordu.

Siyasi yaşamı

Nazarbayev 1962'de Komünist Parti'nin gençlik kollarına girerek parti çalışmalarına katıldı.

1967'de mezun olduğunda danışmanlık yaptığı Karagandi Metalurji İşletmesi'nin bulunduğu bölgede 1976'da Karagandi Bölgesel Parti Komitesi'nin ikinci sekreteri oldu.

1984'te Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin başbakanı oldu. 1989'da Kazak Komünist Partisi Genel Sekreterliği'ne getirildi.

"Prestroika" denilen yeniden yapılanma dönemini başlatan SSBC Başkanı Mihail Gorbaçov, kendisinden sonra en güçlü ikinci kişi olarak gördüğü Nazarbayev'e Başkan Yardımcılığı önerdi. Ancak o bu teklifi kabul etmedi.

1990'da Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin Politbüro üyesi oldu. Gorbaçov'a karşı başarısız darbe girişimini destekledi, 1991'de görevinden istifa etti.

Rusya liderleriyle sürdürdüğü iyi ilişkiler Vladimir Putin dönemine kadar sürdü. 1991'de Boris Yeltsin'e yönelik darbe girişimi karşısında Yeltsin'i destekledi. Aynı yıl Sovyetler Birliği dağıldı.

Anayasa'yı değiştirdi, başkenti değiştirdi

Nursultan Nazarbayev, Aralık 1991'de bağımsız Kazakistan'ın ilk Devlet Başkanı oldu.

1991'den sonra 1999 ve 2005'te yedişer yıllık süreler için girdiği seçimlerden de galip çıktı.

Seçimlerde yüzde 98, yüzde 81, yüzde 91 gibi yüksek oy oranlarına ulaşması, seçimlere yönelik şaibelerin gündeme gelmesine yol açtı.

Üst üste iki kez devlet başkanlığına aday olmaya izin veren Kazakistan Anayasası'nı 2007'de değiştirdi. Seçim süresi yedi yıldan beş yıla indirildi.

Böylece Nazarbayev 2011 ve 2015 seçimlerinde de aday oldu, görevini sürdürdü.

1997'de de Almatı yerine Astana'yı başkent yaptı.

Yolsuzluk iddiaları ve muhalefete baskılar

Nazarbayev ve hükümeti, ülkedeki doğalgaz rezervlerinin satışıyla ilgili yolsuzluk iddialarına maruz kaldı. 1999'da Batı medyasında, Nazarbayev'in İsviçre bankalarında on milyonlarca doları olduğunun iddia edildiği haberler çıktı.

Kazakistan'daki muhalif Respublika gazetesi de 2002'de ülkenin hazinesine gitmesi gereken milyonlarca doların İsviçre bankalarında olduğunu yazdı.

Bu haberlerden sonra Respublika yazarları ölüm tehditleri aldı, gazete binası kundaklandı, Nazarbayev bir yasa çıkararak kendisine geniş çaplı dokunulmazlık getirdi. Gazete 2012'de kapatıldı.

2011'de Almatı başta olmak üzere ülke çapında büyük protestolar oldu. Polisin sert müdahalesiyle karşılaşan gösterilerde 15 kişi öldü, onlarca kişi de yaralandı.

İnsan hakları kuruluşları, gözaltına alınan yüzlerce kişinin işkence ve kötü muameleye maruz kaldığını iddia etti.

Nazarbayev, "radikalizmle mücadele" gerekçesiyle dini gruplar ve azınlıklara yönelik kısıtlamalar getirdi.

Sadece muhalif siyasi partilere değil, muhalif görüşlere de uyguladığı baskı nedeniyle zaman zaman uluslararası alanda eleştirildi.

Dış politika

Nazarbayev, Rusya'yla yakın ekonomik ve siyasi ilişkileri sürdürdüğü gibi, Orta Asya'daki eski Sovyet ülkeleri arasında Batı'yla ilişkileri en iyi şekilde sürdüren liderlerden oldu. ABD, Avrupa ülkeleri ve İsrail'le diplomatik ilişkilerini belli bir seviyede tuttu. Nazarbayev, 2010'da Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.

Nazarbayev, sadece Batı ile değil, bölge ülkeleriyle de iyi ilişkiler geliştirmeye özen gösterdi. Kazakistan'ın İran'la dış ticaret hacmi önemli ölçüde arttı.

2013'te İran'la nükleer anlaşmaya giden yolda yapılan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesiyle ile Almanya'nın (P5+1) İran'la görüşmelerine Astana'da ev sahipliği yapan lider de Nazarbayev'di.

Türkiye ile ilişkiler

Nursultan Nazarbayev, 2015'te Türkiye'nin bir Rus uçağını düşürmesi ile meydana gelen krizde devreye girmiş, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'dan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e giden mektubun yazılması ve kabul edilmesi sürecinde rol oynamıştı. Cumhurbaşkanı Sözcüsü İbrahim Kalın, "Sayın Nazarbayev dostluğunu gösterdi, müteşekkiriz" demişti.

Nazarbayev, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası da Türkiye'nin yanında yer aldığını açıklamış ve Ankara'yı ziyaret eden ilk devlet başkanı olmuştu.

Kendisini "uzlaştırıcı lider" olarak konumlandıran Nazarbayev, Suriye Savaşı'nda da zaman zaman devreye girmiş; Rusya, İran ve Türkiye'nin katıldığı Astana toplantısına da ev sahipliği yapmıştı.

İstifası

Nazarbayev, yaklaşık 29 yıl sürdürdüğü görevinden, 19 Mart 2019 tarihinde ülkedeki protestoların ardından istifa etti. Nazarbayev, ülkenin yeni nesil liderlere ihtiyacı olduğunu ifade etti. Görevi Kasım Cömert Tokayev'e bıraksa da Nazarbayev iktidar partisinin lideri olmayı, Anayasa Konseyi ve Güvenlik Konseyi gibi kritik kurumlarda yer almayı sürdürdü. Perde gerisinden ülkeyi yönetmeye devam ettiği iddia edildi.

Bu kurumlardaki görevi 2022'deki protestolara kadar devam etti.

Protestolarla beraber, Tokayev hükümeti, Nazarbayev'e yakınlığıyla bilinen ve onun akrabası olan birçok yöneticiyi gözaltına aldı.

Kaynak: BBC Türkçe, Mepa News