Afrika'nın 'kanlı elmasları' yolsuzluk, şiddet, iç savaş, tecavüz ve cinayetlerle ilişkilendiriliyor.
Ancak Moskova bu hafta yaptığı açıklamada Orta Afrika Cumhuriyeti'nin (OAC) ihraç ettiği elmaslara uygulanan uluslararası ambargonun sonlanmasını istediğini duyurdu. OAC, dünyada "kanlı" şeklinde adlandırılan elmaslar nedeniyle hala ambargoya maruz kalan tek ülke.
Yapılan tahminlerin çoğu, OAC elmaslarının yüzde 90'dan büyük bir kısmının zaten karaborsa aracılığıyla ihraç edildiğini gösteriyor.
Rusya Maliye Bakan Yardımcısı Aleksey Moiseyev salı günü yaptığı açıklamada, yasağın işe yaramadığını kabul etme ve elmas ticaretini bütünüyle yasallaştırma zamanının geldiğini ifade etti.
"Rusya'nın pozisyonu aldatmaca"
Moiseyev, "Mevcut yasaklar, sadece (bu yöntemle) kazanç elde eden yoksul insanlara haksızlık" dedi. "Pratikte kaçakçılıkla bu elmasların hepsi dünya pazarına ulaşıyor. Kazancını da suçlular kullanıyor."
Aktivistlerse Rusya'nın resmi pozisyonunun aldatmaca olduğunu savunuyor. Kremlin'le yakın bağlara sahip aktörlerin kuralların gevşetilmesinden fayda sağlamak için hazır beklediğini belirterek, Moskova'nın esasında ticaretten elde edilecek kazanca ilgi duyduğuna vurgu yapıyorlar.
Bölgedeki yolsuzluk karşıtı çabalara odaklı sivil toplum kuruluşu olan Enough Project'ten (Yeter Projesi) Brad Brooks-Rubin, "Başarısız diye yasağı kaldırmanız gerektiğini söylüyorsanız, bu yanlış sebep için yanlış bir fikir demektir" dedi.
Rusya gelecek yıl, elmas gelirlerinin silahlı milislere aktarılmasını önlemeyi amaçlayan Birleşmiş Milletler (BM) arabuluculuğundaki Kimberley Süreci oluşumuna başkanlık yapacak. Temsil alanı 82 ülkeyi kapsayan oluşum, çatışma bölgelerinden çıkarılan elmasın küresel üretiminin yüzde 99,8'inin engellenmesinden sorumlu olduklarını iddia ediyor.
OAC'den elmas ihracatı, elde edilen gelirlerin şiddet yanlısı silahlı grupları beslediği endişesinden dolayı 2013'te tamamen yasaklanmıştı. Üç yıl sonra söz konusu yasak ülkenin hükümet kontrolündeki batı bölgelerinde kısmen kaldırılmıştı ancak Rusya şimdi tüm bölgelerden yapılacak elmas ihracatının yasallaştırılmasını istiyor.
Rusya Afrika'da faaliyetlerini artırıyor
The Independent'a konuşan Brooks-Rubin, Moskova'nın OAC elmasları üzerindeki uluslararası ambargoyu tersine çevirme girişiminde muhtemelen başarısız olacağını belirtti. Tartışmanın ilk kez gündeme gelmediğini kaydeden Brook-Rubin, meselenin daha önce elmas sektörünün ana aktörleri Dubai ve Hindistan tarafından da zorlandığını ifade etti. Ancak Rusya'nın da zorluyor olduğu gerçeği, "biraz destek" görebileceği anlamına geliyor.
Afrika'yı 30 yıldır nispeten ihmal eden Rusya, kendisini kıtada yeniden bir güç olarak konumlandırma sürecinde.
Soğuk Savaş döneminde Rusya kıtadaki birçok ülkeyle iyi askeri ve ticari ilişkilere sahipti. Sovyetler Birliği'nin yıkılışıyla bu sona erdi. Şimdi kıtanın büyük oyuncusu Çin. Ancak bunu değiştirmek isteyen Vladimir Putin'in stratejisinin temel direklerinden birini OAC oluşturuyor.
Rusya'nın Orta Afrika'daki varlığı
Rusya'daki Afrika Çalışmaları Enstitüsü'nden antropolog Dmitri Bondarenko'ya göre, yeraltı kaynakları bakımından zengin bu yoksul ülkeyle işbirliği, Rusya'nın bölgedeki yeni potansiyelinin "göstergesi" olma anlamını taşıyor.
Bondarenko, en başta, OAC'nın geçmişte hiçbir zaman Sovyet nüfuz alanı içinde olmadığı belirtiyor. İkincisiyse, OAC Rusya'yla işbirliğine "ideolojik değil pragmatik" nedenlerle giriyor. Üçüncüsü, Rusya'yı Batı'ya (OAC açısından Fransa) olan bağımlılığını azaltmak için bir vasıta olarak kullanıyor.
The Independent'a yaptığı değerlendirmede "(OAC) bu tür kaymaların ilki ama muhtemelen sonuncusu değil" diyen Bondarenko, Moskova'nın böyle fırsatların peşinden koşmaya devam edeceğini söyledi.
Rusya'nın masaya koyacağı bariz askeri ürünleri de var. Örneğin OAC ve Rusya'nın 2018'de imzaladığı güvenlik işbirliği anlaşması çerçevesinde Rus ordusu OAC başkanlık muhafızlarını eğitiyor.
Ancak işbirliğinin de muğlak bir tarafı var.
Moskova'nın kendi askerlerini Afrika'ya göndermesiyle aynı zamanlarda elmas maden bölgeleri yakınlarında da özel ordular görülmeye başladı. Bu kiralık askerlerin, birçok yemek ihalesinin kendi şirketlerine verilmesini sağlaması nedeniyle genelde "Putin'in şefi" olarak bilinen, Vladimir Putin'in sırdaşı olan Yevgeni Prigozhin'le bağlantısı bulunuyor.
2019'da, Prigozhin'le irtibatlı bir şirkete ülke içinde elmas madenciliği hakkı tanındığı da belirtilmişti.
Brooks-Rubin, bu bağlamın Rusya'nın neden elmas pazarının daha da serbestleştirilmesi için baskı yaptığının izahını sağlayabileceğini söyledi.
Brooks-Rubin, "Bu tür grupların mali kazançlarından vazgeçmeyeceğini varsayabilirsiniz" dedi.
Söz konusu paranın devasa boyutu 2018'de, Rusya'nın OAC elmas sektörüyle bağlantılarını haberleştirmeye çalışan üç araştırmacı gazeteci katledildiğinde ortaya çıkmıştı. Soruşturmalardan birine göre, gazeteciler Prigozhin'le bağlantılı adamların gözetimi altındayken öldürülmüştü.
Rusya, kendi kanunlarına göre halen yasadışı sayılan özel ordular üzerinde kontrolü olduğuna dair iddiaları reddediyor. Rusya ayrıca gazetecilerin ölümüyle herhangi bir bağlantısı olduğunu yalanlıyor.