Suriye lirasından sıfırların atılması ülke ekonomisine nasıl etki edecek?

Muhammed Hasan her gün, başkent Şam'ın Duma kentindeki küçük bakkal dükkanında mesaisinin son üç saatini banknotları saymaya ayırıyor. Suriye liralarını değerlerine ve eski-yeniliklerine göre düzenleyerek, ertesi gün müşterilerle ve toptancılarla yapacağı işlemler için ihtiyaç duyacağı çok sayıda banknotu saymaya hazırlanıyor.

Hasan, “Bir tüccara birden fazla değerden oluşan bir nakit para demeti verirseniz, sinirlenir ve zaman kaybı olduğu için almayı reddedebilir” dedi ve ekledi: "5000 Suriye lirası gibi büyük banknotları diğerlerine tercih ediyorlar. En küçük fatura 1 milyon Suriye lirası - yani 200 adet 5.000 SYP banknot veya 2.000 adet 500 liralık banknot."

Market sahibi, “küçük bir fatura için” bir toptancıya ödemeyi planladığı bir paket paranın videosunu gönderdi. “Bu günlük bir sıkıntı ve paranın değerinin düşmesiyle birlikte Suriye'deki herkesin durumu yıllardır böyle.”

Ülkenin yeni hükümeti 2026 yılı başında kullanılmaya başlanacak yeni para biriminden iki sıfır atmayı planlıyor. Yeniden değerleme -para biriminin temel değerini değiştirmeden sıfırların atılması- temel ekonomik sıkıntıları doğrudan ele almıyor ancak özellikle Suriye'deki gibi nakit bazlı bir ekonomide ticari işlemleri basitleştirebilir.

Hasan için en önemli şey de bu. “Rakam daha küçükse işlemler daha kolay ve hızlı gerçekleşiyor: Bir müşteri 8.000 Suriye lirası değil 80 Suriye lirası ödüyor” dedi.

Şam'daki bir döviz bürosunun sahibi “Suriye parasından iki sıfır atılmasının pratik bir adım olduğu ve tüm vatandaşların yükünü hafifleteceği” görüşünde.

Döviz büroları ve sarraflar özellikle büyük miktarlarda fiziksel para ile uğraşıyor.

İsminin gizli kalmasını isteyen döviz bürosu sahibi, “Ofiste bırakmamak için her gün çuvalları eve taşıyoruz ve bu da nakliye gibi günlük masrafları artırıyor” diye ekledi.

Dükkanının bir şubesi de Halep'in kuzeyindeki El Bab kentinde bulunuyor ve burada çoğu kişi komşu ülke Türkiye'nin güçlü para birimine güveniyor.

“Halep kırsalındayken insanlar, son yıllarda ne kadar değer kaybetse de Türk lirasını kullanıyordu. Ofisin faaliyet ölçeği ne olursa olsun, evlerimize küçük bir çanta içinde kolayca para taşırdık.”

“Şu anda 10.000 dolar değerinde Suriye parası taşımak istiyorsanız, bu miktarı taşımak için 50 kilogramlık şeker çuvalları gibi çuvallara ihtiyacınız var” diye ekledi.

Sadece görsel bir değişiklik mi?

Suriye'nin yeni yönetiminin açıklamasına göre, sıfırların atılması görsel bir değişiklikten daha fazlası, daha geniş bir parasal ve ekonomik reform paketinin bir parçası. Merkez Bankası Başkanı Abdülkadir Husriye bu ayın başlarında devlet televizyonu El İhbariye'ye verdiği bir mülakatta yeni para biriminin bulmacanın önemli bir parçası olduğunu ifade etmişti.

Husriye, “70 yıl boyunca birikmiş olan ve tedavülde bulunan yaklaşık 38 veya 39 milyar adetlik para stokunu değiştirerek parasal kütleyi kontrol altına alabiliriz” dedi.

Merkez Bankası Başkanı, yeniden para basmanın gündelik vatandaşlar için maddi ve psikolojik önemini vurguladı. Sıfırların atılmasının “işlemlerin basitleştirilmesi ve daha fazla kolaylık” anlamına geldiğini ve Esed döneminin mirasından kopmanın bir başka yolu olduğunu belirtti.

Syria Direct'e konuşan ekonomist Munaff Koman, "Sıfırların atılması, döviz kurları, enflasyon ve büyüme açısından göreceli bir ekonomik istikrar varsa faydalıdır" bu durumda “işlemleri kolaylaştırır” dedi. Ancak, “parasal istikrar olmadan değişim gelirse, enflasyonun devam etmesiyle yeni sıfırlar eklemeye geri döneceğimiz için operasyon anlamsız olacaktır.” diye ekledi.

Örneğin Venezuela, yüksek enflasyona tepki olarak son birkaç yıl içinde para biriminden iki kez sıfır attı. Güney Amerika ülkesi 2018 yılında, daha sonra “egemen bolivar” olarak adlandırılan bolivardan beş sıfır attı. 2021 yılında ise altı sıfır daha atarak “dijital bolivar” olarak bilinen para birimini ortaya çıkardı. Ancak bu hamle, güveni yeniden tesis etmekten ziyade, ulusal para birimine olan güvenin kaybolmasına ve dolara olan bağımlılığın artmasına neden olan başarısız bir deney olmuştur.

Koman, “Sıfırların atılması, siyasi ve ekonomik istikrarın eşlik etmesi halinde insanlara psikolojik olarak yardımcı olan görsel bir önlemdir” diyor ve ekliyor: İnsanlar “sürecin kendisinin bir ekonomik reform olmadığının, sadece bir muhasebe ve psikolojik ayarlama olduğunun farkında olmalıdır.”

Koman, Suriye hükümetinin benimsemediği diğer ekonomistlerin görüşünü benimseyerek “sıfırları silmemize gerek yok, ancak 10.000 Suriye lirası, 50.000 Suriye lirası ve 100.000 Suriye lirası banknotlar basarak dolaşımdakilerden daha yüksek birkaç banknot çıkarmamız gerekiyor” dedi ve ekledi: "Bu hamle günlük hayatı da kolaylaştıracak, ancak “para birimini değiştirmekten daha az maliyetli olacaktır."

Irak dinarının dolar karşısında değerinin düştüğü komşu Irak da bu yolu seçti. Kasım 2015'te Irak Merkez Bankası, dolaşımdaki nakit para hacmini azaltmak ve araba ve gayrimenkul alımı gibi büyük işlemleri kolaylaştırmak amacıyla 50.000 dinarlık banknot çıkardı.

Merkez Bankası Başkanı olduğundan bu yana Husriye, Suriye'nin para birimini istikrara kavuşturmakla başlayan ve 15 yıllık bir dönem boyunca enflasyonu düşürmeyi hedefleyen bir plan hazırladı. Bu ay El İhbariye'ye verdiği demeçte “İstikrarı sağlamayı başardık” diyerek bunu “bir güven işareti ve başta mali disiplin olmak üzere izlediğimiz politikaların etkinliğinin kanıtı” olarak nitelendirdi.

Kafa karışıklığı dönemi

Suriyeliler yıllardır enflasyondaki dalgalanmalara ve artışlara uyum sağlamak zorunda kalıyor ve bu da günlük zorluklara ve kafa karışıklığına yol açıyor.

Şam'da yaşayan 30 yaşındaki Zeyneb Osman, el Asruniye pazarda yürürken bir keresinde 25.000 Suriye lirasına (2.50 dolar) bir ayna bulduğunu hatırlıyor. Ödeme yapmaya kalktığında, satıcının kendisine, "hangi zamanda yaşadığını sanıyorsun? Fiyatı tekrar kontrol et" dediğini söylüyor.

Etiketi tekrar okuyan Zeyneb, 250.000 Suriye lirası (22 dolar) olduğunu gördü. Gülümseyerek geçiştirdi.

Ekonomist Koman Syria Direct'e verdiği demeçte, yeniden para basmanın “doğrudan etkisi olan pratik bir önlem” olarak önemine rağmen, bu hamlenin “liranın değeri düşmeye devam ederse önemini kaybedeceğini” ve bölge sakinlerini “aynı kafa karışıklığı içinde bırakacağını” ifade etti ve ekledi:

"Elbette yeni para birimine alışmak için zamana ihtiyacımız var ve yeni banknotları ve geri çekilmeden önce eskilerini kullanırken zorluklarla karşılaşacağız. Yine de bu atlatılması gereken bir dönem ve sonrasında işlemleri daha kolay bulacağız"

Kaynak: Mepa News, Syria Direct