Tarih | 21 Kasım 1995: Dayton Anlaşması

21 Kasım 1995'te Bosna Savaşı'nı bitiren ancak maddeleri ve "soykırımı ödüllendirmesi" nedeniyle çok eleştirilen Dayton Anlaşması imzalandı.

Tarihi Arka Plan

1992'de Yugoslavya'dan bağımsızlığını kazanan Bosna-Hersek'te Boşnaklar, Hırvatlar ve Sırplar arasında başlayan savaş başlangıçta Sırpların Yugoslav ordusuna dayanarak ülkenin yüzde 60'ını işgaline ve Boşnaklara soykırımına dönüşmüştü.

Toparlanıp işgal edilen bölgelerini geri almayı hedefleyen Boşnaklar 1992'nin son aylarından Şubat 1994'e kadar bu kez de Hırvatlarla savaşmak zorunda kalmıştı. 1994'ten itibaren toparlanmaya çalışan Bosna Ordusu 1995'te özellikle Batı Bosna'da başarılı taarruzlarda bulunmuştu.

Ağustos 1995'te Sırp güçlerinin bozguna uğramasıyla ülkenin kuzeybatısındaki Boşnak güçleri doğu yönüne taarruza başlamış ve Bosna Sırplarının en büyük şehri Banya Luka'nın kapılarına dayanmıştı. Böyle bir dönemde Ekim 1995'te ABD tarafları ateşkese zorladığı gibi savaşa devam eden tarafın ABD uçaklarınca vurulacağı tehdidinde bulundu ve 14 Ekim 1995'te ateşkes sağlandı.

Dayton Anlaşması

ABD, tarafları kendi gözetiminde barış görüşmeleri yapmak üzere ülkeye davet etti. Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç (1925-2003), Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Miloseviç (1941-2006) ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franyo Tucman (1922-1999) ABD'nin Ohio Eyaleti'ndeki Dayton'da görüşmelere başladı.

ABD, Boşnak-Hırvat Federasyonu'nun ülkenin yüzde 51'ine, Bosna Sırp Cumhuriyeti'nin ise ülkenin yüzde 49'una sahip olmasını dayatıyor ve Boşnakları savaşa devam etmeleri durumunda vurmakla tehdit ediyordu.

Bosna-Hersek'in iki yönetime parçalanmasında bu oranlar baz alındı. Bununla birlikte nüfus ve önemli şehirler açısından Bosna-Hersek'in yüzde 60-65'lik ağırlığı Boşnak-Hırvat Federasyonu'nda kalmış oldu.

Savaştan ve soykırımdan önce Boşnakların çoğunlukta olduğu Zvornik, Biyelyina, Foça, Vişegrad, Srebrenitsa, Priyedor, Doboy gibi pek çok bölge ve şehrin Bosna Sırp Cumhuriyeti'ne bırakılması "soykırımın ödüllendirildiği" gerekçesiyle Dayton Anlaşması'nın en çok eleştirilen hususlarından biri olacaktı.

Boşnak-Hırvat Federasyonu oldukça karmaşık yapılı 10 kantona bölünürken ülkenin Boşnak, Sırp ve Hırvat üçlü cumhurbaşkanlığı konseyiyle yönetilmesine karar verildi. 

Savaşta yerinden edilenlerin geri dönmesi kabul edildi fakat soykırımcı komşularının yanına pek çok Boşnak'ın dönmek istememesi, bu dönüşü güvenli görmemesi nedeniyle çoğu Boşnak mülteci, Boşnak-Hırvat Federasyonu'nda kalmayı tercih etti.

21 Kasım 1995'te Dayton Anlaşması taraflarca bu maddeler üzerine imzalandı. Resmi imza töreni ise 14 Aralık 1995'te Fransa'nın başkenti Paris'te gerçekleştirildi.

Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç Dayton'da yaptığı konuşmada anlaşmanın adil bir anlaşma olmadığını vurguladı.

Dayton Anlaşması'yla Bosna-Hersek'in Sırp işgalinden kurtarılması yolunda ilerleyen ve Sırpların merkezi Banya Luka kapılarına dayanan Bosna Ordusu durdurulmuş, ülkenin yüzde 49'u resmen Bosna Sırp Cumhuriyeti'ne bırakılmış oldu.

Aradan geçen 26 yılda artan şekilde sık sık Bosna Sırp Cumhuriyeti Bosna-Hersek'ten ayrılmak isteyecekti.

Diğer taraftan Boşnak-Hırvat Federasyonu'na Dayton'da dayatılan karmaşık bürokratik yapı da ülkede herhangi bir iş yapmayı oldukça zorlaştıracak ve Bosna-Hersek'in gelişimini yavaşlatacaktı. Bu nedenlerle bazı uzmanlar "Dayton ile Bosna-Hersek'e deli gömleği giydirildi." yorumunda bulunacaktı.

Kaynak: Mepa News