25 Aralık 1991: Sovyetler Birliği dönemi sona erdi

Bundan tam 30 yıl önce 25 Aralık 1991'de 1922'de kurulan ve dünyanın iki kutbundan biri olarak görülen Sovyetler Birliği resmen dağıldı.

Bu çok önemli olarak görülen gelişme sadece Sovyet coğrafyasını değil tüm dünyayı etkiledi.

Tarihi Arka Plan

1917'de Rusya'da gerçekleşen Şubat ve Ekim devrimleriyle önce Çarlık rejimi sona ermiş, sonra da komünist Bolşevik rejimi kurulmuştu. Başlangıçta komünist lider Lenin Rusya'daki azınlıklara bağımsızlık sözü verse de 1917-1922 döneminde süren kanlı iç savaş döneminde yeni rejim bu bölgeleri yeniden yutmuştu. 

Sovyetler Birliği'nin kurluşu

1922'de Sovyetler Birliği kuruldu. Bu yeni komünist rejimde Rusya Sovyet cumhuriyetlerinden biri oluyor, bunun yanı sıra Azerbaycan, Ukrayna, Kazakistan gibi pek çok ayrı Sovyet cumhuriyeti aynı birlik altında birleşiyordu.

Bununla beraber gerçekte tüm bu cumhuriyetler hem Sovyetler Birliği'nin, hem Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin başkenti olan Moskova tarafından yönetiliyordu.

2.Dünya Savaşı 32 milyon Sovyet vatandaşının ölümüne neden olmakla beraber Sovyetler Birliği bu savaştan galip çıkmış, ardından iki kutuplu dünyanın ABD ile uç kutuplarda iki liderinden biri olmuştu.

Afganistan işgali ile yıpranma başladı

1979'da Sovyetler Birliği Afganistan'ı işgal etti ve bu savaş Sovyetler Birliği'ni yıpratmaya başladı.

Bir yandan da hantallaşan ve yolsuzluğa batan bürokrasi, kapalı ekonomi sisteminin verimsizleşmesi, ifade hürriyetinin olmaması gibi uzun yılların biriken sorunları 1980'li yıllarda Sovyetler Birliği'ni tehdit etmeye başladı.

Asya'nın kalbi: Afganistan dosyası

1985'te Sovyetler Birliği'nin lideri olan Mihail Gorbaçov reform yapma ihtiyacı hissetti. 1986'da birliğin Afganistan'dan çekilme niyetinde olduğunu açıkladığı gibi ilerleyen dönemde 'Glasnost' (açıklık) ve 'Perestroika' (yeniden yapılanma) politikalarını ilan etti. Gorbaçov kendisi Sovyet rejimini eleştirdiği gibi eleştirilmesine de müsaade etti.

Fakat biriken sorunlar nedeniyle bu politikalar beklenen rahatlamayı sağlayamadı, özellikle ekonomik sorunlar nedeniyle diğer cumhuriyetlerdeki bağımsızlık talepleri arttı.

Sovyetler Birliği'nin dağılması (19 Kasım 1988-25 Aralık 1991)

Sovyetler Birliği'nin dağılması sürecinin başlangıcı Estonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin 19 Kasım 1988'de resmen birlikten ayrılmayı talep etmesiyle başladı.

Estonya yönetiminin bu cesareti, bağımsızlık taleplerinin en üst düzeyde önce diğer Baltık cumhuriyetlerine, sonra da diğer tüm cumhuriyetlere sıçramasına neden oldu.

1989'da bu talebi bastırmak üzere Sovyet ordusuna Estonya'da harekete geçmesi emredilse de, Estonya'daki Sovyet güçlerinin başında bulunan geleceğin Çeçenistan Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev bu emri dinlemeyerek ordudan istifa etti.

Dudayev'in bu hamlesi, birlik genelinde bağımsızlık yanlılarını orduya karşı cesaretlendirdiğinden önemli bir eşik olarak görülmektedir.

Cevher Dudayev kimdir?

1989'da Doğu Avrupa'daki Komünist rejimlerde de önemli gelişmeler oldu. Polonya ve Romanya'da Komünist rejimler çöktüğü gibi Berlin Duvarı da yıkıldı, 1990'da Komünist Doğu Almanya Komünizm'den vazgeçerek Batı Almanya'da katıldı.

1989'da gerçekleştirilen nüfus sayımının resmi sonuçlarına göre Sovyetler Birliği'nin nüfusu 286.730.819'du.

Bu da birliğin ABD'nin de önünde Çin ve Hindistan'ın ardından nüfusça dünyanın en büyük üçüncü ülkesi olduğu anlamına geliyordu.

Bağımsızlık taleplerini durdurma girişimi

Şubat 1990'da Gorbaçov Sovyetler Birliği'nin Leninizm'den bile vazgeçebileceğini açıklayarak yeni bir yapılanmaya gidileceğini açıklayarak bağımsızlık taleplerini durdurmaya başladı. Fakat aynı dönemde birlikte yaşanan büyük ekonomik kriz de bağımsızlığı teşvik etmekteydi. 

Bir taraftan da Sovyet coğrafyasını etnik problemler sarmıştı. Dağlık Karabağ'da Ermeniler ve Azeriler, Kuzey Osetya'da Osetler ve İnguşlar, Güney Osetya'da Gürcüler ve Osetler çatışmaktaydı.

Mart 1991'de Gorbaçov tüm cumhuriyetlere daha gevşek bağlarla bağlı bir federasyon önerisinde bulundu. Haziran 1991'de ilk kez çok partili seçimlere gidildi.

Bu gelişmeleri ihanet olarak gören Sovyetler Birliği'nin ünlü istihbarat teşkilatı KGB ve bazı generaller öncülüğünde Ağustos 1991'de darbe yapılarak Gorbaçov rehin alındı.

Fakat halkın tümünün darbe karşıtı tavır alması ve Moskova'nın darbe karşıtlarınca ele geçirilmesi üzerine darbeciler teslim oldu.

Darbe sürecinde yaşanan kargaşada Sovyet cumhuriyetlerinin pek çoğu kontrolü eline aldı ve fiilen de Moskova'nın denetiminden çıktı.

Darbenin ardından Rusya'da yönetim fiilen, darbeye karşı direnen Boris Yeltsin'e (1931-2007) geçti. Yeltsin'in de Sovyetler Birliği'ne son verilmesi taraftarı olmasının da etkisiyle nihayet Gorbaçov Sovyetler Birliği'nin tamamen dağıtılmasını kabul etti.

25 Aralık 1991'de resmi açıklamayla Sovyetler Birliği'nin resmen sona erdiği duyuruldu.

Sovyetler Birliği'nin son yıllarında ortaya çıkan ekonomik kriz 1990'lı yıllar boyunca büyüyerek 90'lı yıllar boyunca eski Sovyet coğrafyasını çok yıprattı.

Yine 90'lı yıllar boyunca bu coğrafyada Sovyet döneminin görülen hesapları nedeniyle çok kanlı Dağlık Karabağ, Çeçenistan, Abhazya, Osetya, Transdniyester, Tacikistan gibi savaşlar yaşandı.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla ABD dünyanın tek kutbu sayılmaya başladı. Uzmanlar 1991'de 11 Eylül 2001 saldırılarına kadar süren dönemi ABD'nin tarihinde dünyada ağırlığını en çok hissettirdiği dönem olarak görmektedir.

Kaynak: Mepa News