Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail'e karşı giriştiği acımasız saldırı ve bunun sonucunda İsrail'in Gazze Şeridi'ne düzenlediği askeri harekattan bu yana Ortadoğu'daki gerilim ve düşmanlıklar had safhaya ulaştı. Böylesine karmaşık bir bölgesel kriz yaşanırken, Biden yönetiminin bölgedeki askeri önceliklerini yeniden gözden geçirmesi sürpriz olmamalı.

Ancak bunun ABD askerlerinin Suriye'den tamamen çekilmesini de içerebilecek olması ciddi bir endişe kaynağı olmalıdır. Henüz kesin bir ayrılma kararı alınmamış olsa da, Savunma ve Dışişleri Bakanlıkları'ndan dört kaynak Beyaz Saray'ın artık gereksiz gördüğü bir misyonu sürdürmeye yatırım yapmadığını söyledi. Şu anda çekilmenin nasıl ve ne zaman gerçekleşebileceğini belirlemek üzere aktif iç görüşmeler yürütülüyor.

Çekilmenin ABD ve müttefiklerinin Suriye'deki çözümsüz ve son derece istikrarsız kriz üzerindeki etkisi üzerinde yaratacağı yıkıcı etkiye rağmen, bu aynı zamanda İslam Devleti'ne de bir hediye olacaktır. Önemli ölçüde zayıflamış olsa da, eğer fırsat verilirse örgüt Suriye'de yeniden canlanmaya hazır.

ABD ve 80'den fazla ortak ülke tarafından terör örgütünün sözde bölgesel devletini yenilgiye uğratmak için 2014 yılında başlatılan eşi benzeri görülmemiş uluslararası müdahale, 2019'un başlarında Suriye'deki son toprak parçasının da kurtarılmasıyla kayda değer ölçüde başarılı oldu.

Irak'ta da İslam Devleti neredeyse yok oldu ve 2014'te ayda yaklaşık 850 saldırı düzenlerken 2023'te ayda ortalama sadece 9 saldırı düzenleyecek kadar geriledi.

Ancak komşu Suriye'deki durum daha karmaşık. Sahada yaklaşık 900 askeri bulunan ABD, yerel ortakları Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ile birlikte çalışarak Suriye'nin kuzeydoğusunda süregelen İslam Devleti isyanının kontrol altına alınmasında ve geriletilmesinde önemli bir rol oynuyor.

Yine de tehdit devam ediyor. 16 Ocak günü erken saatlerde, SDG tarafından yönetilen ve 5.000 kadar İslam Devleti mahkumunu barındıran bir hapishaneye İslam Devleti tarafından bir roket saldırısı düzenlendi ve toplu bir firar girişimi tetiklendi. Bu operasyon nihayetinde engellenmiş olsa da, ABD konuşlanması aynı zamanda 10.000 savaşta eğitilmiş İslam Devleti militanının en az 20 derme çatma hapishanede tutulduğu ve 50.000 kadın ve çocuğun da güvenli kamplarda tutulduğu bir bölgenin istikrara kavuşturulmasında hayati bir rol oynamaktadır. ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı'nın defalarca uyardığı gibi, İslam Devleti'nin "bekleyen ordusundan" ve "yeni neslinden" güven içinde olmak ABD'nin ulusal güvenlik çıkarları açısından hayati önem taşımaktadır.

ABD birlikleri ve SDG'deki ortakları İslam Devleti'nin Suriye'nin kuzeydoğusundaki toparlanmasını kontrol altına almayı başarmış olsa da, Suriye rejiminin en azından kağıt üzerinde kontrolü elinde tuttuğu Fırat Nehri'nin diğer yakasında, yani batıda durum çok daha endişe verici.

İslam Devleti bu uçsuz bucaksız çölde, rejimin kayıtsızlığından ve çöl merkezli dalgalı bir isyanla mücadele edememesinden faydalanarak yavaş ama sistematik bir toparlanma sürecine girdi. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde terör örgütü Suriye'nin güneyinde rejimin kontrolündeki Dera'da da operasyonel varlığını yeniden tesis etti ve orta kısımdaki çöl boyunca operasyonlarının ölçeğini, kapsamını ve karmaşıklığını belirgin bir şekilde genişleterek nüfusun yoğun olduğu bölgeleri geçici olarak ele geçirdi, gaz tesislerini ele geçirdi ve elinde tuttu ve stratejik Palmira kenti çevresinde önemli bir baskı kurdu.

Doğu ve orta Suriye'de İslam Devleti'nin gölge etkisi geri döndü. Grup, doktorlardan esnaflara, çiftçilerden kamyon şoförlerine kadar herkesten sözde vergi alarak karmaşık bir haraç operasyonunu yeniden kurdu. İslam Devleti, giderek artan bir sıklıkla, yerel ticari gelir akışları hakkında edindiği bilgilere dayanarak bu kişilere ısmarlama haraç talepleri iletiyor. Bazı durumlarda, İslam Devleti markalı makbuzlar kesiliyor ve gerektiğinde cep telefonlarına ve akrabalara tehditler gönderiliyor.

Bu faaliyetlerin çoğu başlangıçta Suriye'nin kırsal kesimine odaklanmış olsa da artık kentlere de yayılmış durumda ve pek çok kırsal bölgede İslam Devleti giderek daha fazla gölge bir otorite olarak tanınıyor. Bu çok daha az görünür faaliyetler medya manşetlerinde yer almayabilir, ancak bunlar dirençli ve derine yerleşmiş bir terörist isyanın temel bileşenleridir.

Geçtiğimiz birkaç yıl boyunca İslam Devleti, Suriye'deki operasyon seviyesini kasıtlı olarak gizledi ve gerçekleştirdiği saldırıların sorumluluğunu üstlenmemeyi tercih etti. Ancak İsrail'in Gazze'de Hamas'a karşı başlattığı savaşın tetiklemesiyle İslam Devleti ilk kez Suriye'deki toparlanmasının boyutlarını herkesin görebileceği şekilde ortaya koymaya başladı. IŞİD kaos ve belirsizlikten besleniyor ve bugünlerde Orta Doğu'da bu konuda hiçbir eksiklik yok.

Örgütün dünya çapında yürüttüğü "onları nerede bulursanız öldürün" kampanyasının bir parçası olarak, 2024'ün ilk 10 gününde Suriye'nin 14 vilayetinin 7'sinde 35 saldırı gerçekleştirdi ve bu saldırıları üstlendi. İslam Devleti 2013 ve 2014'teki konumundan çok uzakta olsa da, grup ilgili yeteneklerini, büyük bir özgüveni ve yeni keşfedilmiş bir ivme duygusunu koruyor. Gazze'deki savaş ve bölgesel krizin tırmanması, terör örgütünün ateşini körüklüyor ve durumu kendi lehine kullanması için fırsatlar yaratıyor.

Dahası, İslam Devleti'nin yıldırma ve saldırı kampanyası, yerel rejim milisleri içindeki moralin erozyona uğradığı Suriye'nin orta kesimlerinde meyvelerini vermeye başlıyor. İslam Devleti, Suriye'nin Badiye bölgesi ya da merkezi çölü boyunca, kilit yollarda ve bölgenin geniş petrol ve doğal gaz tesisleri ağının dışında rejimin güvenlik güçlerine saldırmaya sürekli önem verdi. Bu saldırıların ölçeği ve karmaşıklığı, öldürücülüğü gibi 2023 yılında belirgin bir şekilde arttı. Aşırıcılıkla Mücadele Projesi'ne göre, İslam Devleti sadece 2023 yılında Suriye'nin merkezi çöl bölgesinde en az 212 saldırı düzenledi ve en az 502 kişiyi öldürdü. Gizli tehditler ve açık saldırılar arttıkça, rejim saflarından firarların sıklaştığına dair haberler de artıyor.

ABD güçlerinin Suriye'nin rejim kontrolündeki bölgelerindeki İslam Devleti faaliyetlerini değiştirmek için yapabileceği çok az şey olsa da, ABD birlikleri Suriye topraklarının üçte birinde İslam Devleti'ne karşı tek anlamlı mücadeleyi bir arada tutan tutkaldır. Bu tutkalın ortadan kalkması halinde Suriye'de önemli bir yeniden diriliş neredeyse garanti altına alınacak ve Irak'a istikrarsızlaştırıcı bir yayılma kesinleşecektir.

İslam Devleti'ne karşı ABD öncülüğündeki koalisyonun merkezi Irak topraklarında olduğu için Irak pek çok açıdan kilit öneme sahip. Ancak İranlı vekiller ile Irak'taki ABD güçleri arasında eşi benzeri görülmemiş düşmanlıkların yaşandığı, misilleme niteliğindeki ABD saldırılarının Bağdat'a geri döndüğü ve İran yapımı balistik füzelerin Irak topraklarındaki ABD birliklerini hedef aldığı bir ortamda, Irak siyasi sistemi içinde ABD birliklerinin ülkeden çekilmesi yönünde baskı hızla artıyor.

Irak Başbakanı Muhammed Şia el Sudani'nin ABD'nin kendi ülkesinden çekilmesi için açıkça bastırmasıyla birlikte, ABD ordusunun Irak Kürdistanı'ndaki varlığının, yanı başındaki Suriye de dahil olmak üzere İslam Devleti'ne karşı operasyonları sürdürebileceğine dair bazı umutlar kaldı. Bu durum İran'ın vekillerinin son haftalarda Erbil Uluslararası Havalimanı'nda konuşlu ABD güçlerini neden bu kadar sık hedef aldığını açıklıyor olabilir.

Ancak İslam Devleti'ne karşı koordinasyonun Bağdat'tan Erbil'e kaydırılması, Mesut Barzani'nin bölgesel hükümeti ile Suriye'nin kuzeydoğusundaki PKK bağlantılı SDG yönetimi arasındaki Kürt içi gerilimleri keskinleştirerek kendi komplikasyonlarını ortaya çıkaracak ve muhtemelen Türkiye'nin olumsuz müdahalesini tetikleyecektir. Bu senaryoda Irak'ta zafer kazanmış olmanın verdiği cesaretle İran ve uzantıları Suriye'deki ABD birliklerine yönelik saldırılarını artıracak ve onların da çekilmesini isteyeceklerdir.

Nihayetinde Ekim ayından bu yana yaşananlar, ABD'nin Suriye'nin kuzeydoğusundaki konuşlanmasını pamuk ipliğine bağlıyor; dolayısıyla son dönemde Suriye'den çekilme konusu içeride değerlendiriliyor. 2021'de Afganistan'dan aceleyle çıkmanın feci sonuçları ve bu yılın sonunda yapılacak ABD seçimleri göz önüne alındığında, Biden yönetiminin neden Suriye'den çekilmeyi düşündüğünü anlamak zor. Böyle bir çekilme nasıl gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin, kaosu ve terör tehditlerinde hızlı bir artışı tetikleyecektir. Ancak politika çevrelerinde bunun aktif olarak düşünüldüğüne ve nihai bir kaçınılmazlık olarak kabul edildiğine dair net bir his olduğu inkar edilemez.

ABD hükümeti içinde bazıları şu anda ABD'nin çekilmesine giden görünür bir yol olarak İslam Devleti'ne karşı SDG ve Suriye rejimi arasında bir işbirliği anlaşması öneriyor. Bu sadece İslam Devleti için olağanüstü bir nimet olmakla kalmaz, aynı zamanda kendi şartları içinde de mümkün değildir. SDG'nin bir kısmı Esad rejimi ile zaman zaman temas kuruyor olabilir ama doğal müttefik olmaktan çok uzaklar. Rejim SDG'nin varlığını sürdürmesine asla izin vermez ve Türkiye de kalanları yok etmek için mümkün olan her şeyi yapar.

İslam Devleti en son 2014 yılında Suriye'de yükseldiğinde uluslararası güvenliği son derece olumsuz bir şekilde değiştirmişti. ABD'nin çekilmesi İslam Devleti kaosuna geri dönüşü hızlandırırsa, yalnızca gözlemci konumuna düşeceğiz ve parya bir rejimin ve onun Rus ve İranlı müttefiklerinin kontrolü altına soktuğumuz bir bölgeye geri dönemeyeceğiz.

Foreign Policy için kaleme alınan bu görüş yazısı Mepa News okurları için Türkçeleştirildi. Yazıda yer alan ifadeler Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.