Müslümanların takvim sorunu: Farklılık nereden kaynaklanıyor?

Astronomik ölçümler ve İslami kurumların kararlarında oluşan ihtilaflar nedeniyle Müslüman ülkeler, her yıl Ramazan ayında takvim sorunu yaşıyor. Bu yıl da Müslüman ülkelerin Ramazan ayına farklı günlerde başlaması bekleniyor. Bu doğrultuda bayram günleri de değişebiliyor.

Suudi Arabistan'ın bu yıl Ramazan ayına 5 Mayıs pazar günü başlaması bekleniyor. Bu tarih henüz kesinlik kazanmış değil. Türkiye ise Ramazan ayına 6 Mayıs pazartesi günü başlıyor.

Farklılık nereden kaynaklanıyor?

İslam dünyası en son Ramazan orucuna 2015 yılında aynı günde başladı. Müslüman ülkelerin bu konuda nadiren bir araya gelebilmelerinin nedeni farklı takvimlerin uygulanması, buna bağlı olarak farklı ölçüm ve hesaplamalarının yapılması.

Arap ülkeleri başta olmak üzere çoğu Müslüman ülkede Ramazan’ın başlangıcı için Ay’ın hilal halinin çıplak gözle gökyüzünde görülmesi bekleniyor. Bu uygulama Hz. Muhammed’in “Hilali görün Ramazan’a başlayın” hadisine dayandırılıyor.

Astronomik hesaplamaları esas alan Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ise bu tutumunu Kuran’daki ‘Güneş’in ve Ay’ın hareketleri belli bir hesaba bağlıdır.’ ayeti ile açıklıyor.

Yaşanan ihtilaf sadece hilalin görülüp görülmemesi noktasında değil. Hilalin ilk görüldüğü yerin esas alınması konusunda da mezhepler arasında görüş ayrılıkları mevcut. Hanefi mezhebine göre dünyanın herhangi bir bölgesinde hilalin görülmesi Ramazan’a başlamak için yeterliyken, Malikiler hilalin yerel olarak görülmesini esas alıyor.

Ortak takvim mümkün mü?

Günümüzde uzay ve astronomi alanında yaşanan ilerlemeler de Müslüman ülkeleri ortak takvim konusunda bir araya getiremiyor. İslam dünyası dini günlerde aynı takvimi kullanmak için son yüzyıl içerisinde 6 kez toplandı.

Bunların sonuncusu 2015’te İstanbul’da yapıldı. 50 Müslüman ülkeden temsilcilerin katıldığı ‘Hicri Takvim Birliği’ kongresinden ‘Tekli Takvim’ kararı çıktı. Aynı kongrede dünyanın herhangi bir noktasında görülen hilalin tüm Müslümanları bağlaması ve ihtilafı matalia denilen yani hilalin farklı zamanlarda farklı yerlerde görülmesine itibar edilmemesi konusunda fikir birliğine varıldı. Ancak kongreden çıkan karar uygulanmadı.

"Sorunun kaynağı siyasi"

İslam dünyasında yaşanan kutuplaşmanın takvim konusunda da görüldüğünü söyleyen euronews Arapça masası şefi Issam Badran, sorunun arkasında ‘kesinlikle siyasi etkinin’ bulunduğunu belirtiyor.

Ay’ın evrelerinin gelişmiş teleskoplarla gözlemlenebildiğine dikkat çeken Filistinli gazeteciye göre kutuplaşmanın bir tarafında Türkiye diğer tarafında Suudi Arabistan bulunuyor: “Mevcut siyasi olan engellerin aşılması zor. Ama ilim adamları ve astronomlar bir çözüm sunabilir.”

İran, takvim sorununun neresinde?

Arap ülkelerinin aksine İran ve Afganistan’da Celali Takvimi (Hicri Güneş Takvimi) uygulanıyor. Ayların başlangıcı ve sonu yine hilalin gözetlenmesiyle belirleniyor. Suudi Arabistan ile hiçbir konuda yan yana görünmemeye özen gösteren İran, bu yıl Ramazan’a Suudiler ile aynı tarihte başladı.

İran ve Afganistan'da resmi takvim olarak kullanılan Celali takviminde Güneş yılı esas alınıyor. 1079 yılından itibaren uygulanılmaya başlanan takvimde 21 Mart yılbaşı olarak kutlanıyor.

İslam dünyasında görülen siyasi kutuplaşmanın ortak takvim projesine engel teşkil ettiğini belirten İranlı gazeteci Mehran Ahmadi, bunun sosyal anlamda da belirsizliğe neden olduğunu düşünüyor: “İran’da bayram tatili sadece bir gün. Ama o günün ne zaman olduğu son ana kadar bilinmiyor. Dolayısıyla insanlar hangi gün tatil yapacaklarını son ana kadar planlayamıyor.” diyor.

Sonuç olarak Türkiye’de Pazartesi günü başlayacak olan Ramazan ayının çoğu Müslüman ülkede hangi gün kutlanacağı bilinmiyor. Tüm Müslüman ülkelerin Ramazan'ı aynı gün yaşama olasılığı da var. Ancak bunu Ay’ın konumu belirleyecek.