Ziyauddin bin Yusuf kimdir?

Ziyauddin bin Yusuf, Doğu Türkistan İslami Hareketi/Türkistan İslam Partisi olarak bilinen oluşumun kurucusu olan Uygur lider. Zeydin Kari, Zeydin Yusup, Zeydin Yusuf, Ziyaeddin Yusuf isimleriyle de bilinmektedir.

Doğumu ve döneminde Doğu Türkistan'ın şartları

Ziyauddin bin Yusuf, 1963 (bir diğer aktarıma göre 1964) yılında, Çin kontrolündeki Doğu Türkistan'ın Akto bölgesinde, Barın köyünde dünyaya geldi. Babası bir çiftçiydi.

Ziyauddin'in dünyaya gelip büyüdüğü yıllarda Doğu Türkistan'da, Çin'in baskı ve asimilasyon politikaları günden güne artıyordu.

Özellikle 1965 yılında Çin diktatörü Mao Zedong tarafından ilan edilen Kültür Devrimi süreci, Doğu Türkistan'ı ve bölgedeki Müslümanları olumsuz etkileyecekti. "Eski kültürleri, gelenekleri, alışkanlıkları ve fikirleri yok etmek" sloganıyla başlatılan bu politika, Mao'nun öldüğü 1976 yılına kadar sürecekti. 1950 yılında Doğu Türkistan'da 29 bin cami bulunurken, Kültür Devrimi sonrası bu sayı 1400'e kadar düştü. Mao'nun ölümü sonrası ortaya çıkan kısıtlı özgürlük ortamında camiler tekrar çoğalabildi.

Aynı zamanda Çin, nükleer denemeler için kullandığı Doğu Türkistan'da ilk nükleer denemeyi de 1964 yılında yapmıştı.

10 Kasım 1965: Çin Kültür Devrimi

Eğitimi

Ziyauddin bin Yusuf, temel eğitimini ailesinden aldı.

Bunun ardından, bölgede çoğunluka gizli olarak faaliyet gösterebilen İslam alimlerinin gözetiminde yetişti.

Kaşgar medreselerinde okuduktan ve buradaki eğitimini tamamladıktan sonra davet faaliyetlerinde bulundu ve Urumçi, Aksu, Hoten ve Kağlik gibi çeşitli şehirlerde İslami ilimler üzerine eğitimler aldı.

Kendisinden eğitim aldığı alimler arasında, tanınmış Uygur İslam alimlerinden Abdulhakim Mahsum Hacim de bulunuyordu.

Eğitiminin yanı sıra, kendisi de babası gibi çiftçilik yapıyordu. Aynı zamanda Barın'da motosiklet ve bisiklet tamiriyle meşgul olduğu bir dükkanı bulunuyordu.

Doğu Türkistan İslam Partisi'ni kurması

1980'li yıllar, bütün İslam dünyasında olduğu gibi Doğu Türkistan'da da hareketlenmelere sahne oluyordu.

Çin'in bölgedeki baskılarından kurtulmak ve Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını elde etmek amacıyla, geçmişte olduğu gibi yeniden bir ayaklanma başlatılmasına yönelik düşünceler bölge halkını etkiliyordu. Ayrıca Afganistan'da devam eden savaşın da bölgeye fikri bir tesiri oluyordu.

Ziyauddin bin Yusuf, bu doğrultuda ilk kez 1985 yılında, İslami eğitimini tamamlamasının ardından Doğu Türkistan’ın farklı şehirlerine ziyaretlerde bulunarak, ileri gelen isimler, kanaat önderleri ve diğer Uygur Müslümanlarla, Çin'e karşı bir direniş hamlesi başlatmak için görüşmeler gerçekleştirdi. 2 yıl süren ziyaretleri sürecinde Doğu Türkistan'ın büyük bir kısmını dolaştı.

Ziyauddin bin Yusuf'a ait olduğu ifade edilen bir fotoğraf

Bu ziyaretler, temaslar ve müzakereler sonucunda, 1989’da Ziyauddin bin Yusuf'un liderliğinde, başta Uygurlar olmak üzere Doğu Türkistanlı Müslümanlar, Doğu Türkistan İslam Partisi'ni resmen ilan etti.

Yapılanma, 1990 yılı başından itibaren bölge halkına açık toplantı ve konferanslar tertip etti. Bağımsızlık taraftarı kişiler yapıya yakınlık gösterdi.

Doğu Türkistan İslam Partisi'nin konferansları ve halka yönelik faaliyetleriyle beraber, Çin yönetimine karşı bir silahlı mücadelenin yol haritası da belirlenmiş oldu.

Mücadelenin ekonomik zeminini de hazırlamak için çalışan Ziyauddin, partinin her üyesinin düzenli olarak belirli bir miktar ödeme yapacağı bir aidat sistemi kurdu. Ayrıca halktan da gönüllü olarak tahıl gibi gıda maddeleri topladı. Toplanan paralarla özellikle motorsiklet ve at gibi ulaşım araçları satın alındı.

Çin'e karşı silahlı mücadele ve Ziyauddin bin Yusuf'un ölümü

Ziyauddin, partinin kurulmasıyla, çok sayıda kişiye bizzat kendisi eğitim verdi. Onlarca kişiye doğrudan bir biçimde, silah kullanma, dövüşme ve bomba fırlatma gibi konularda askeri talim vererek, onları savaşa hazırladı.

Ziyauddin bin Yusuf önderliğindeki Doğu Türkistan İslam Partisi, 1990 yılının Nisan ayında Kaşgar iline bağlı Barın'da bir caminin onarımı sırasında Çinli yetkililer ile bölge halkı arasında çıkan tartışmaların fiili gerilime dönmesiyle resmen silahlı mücadeleye başlamış oldu. Aynı zamanda yerel halktan bazı kişilerin, silahlı mücadele hazırlıklarını Çin yönetimine ihbar etmesi sonucu, ayaklanmanın planlanandan erken başlamak zorunda kaldığı ifade edilmektedir.

Barın'da Çin polisi tarafından gözaltına alınan Uygur çiftçiler, Nisan 1990 (renklendirilmiş fotoğraf)

Ziyauddin, ilk olarak Çinli yetkililere mektuplar yazarak bölgedeki Müslümanlara yönelik ihlallerden bahsetti ve Çin'in bölgeden çekilmesi gerektiğini kaydetti. Bir yanıt gelmeyince, silahlı süreç başlayacaktı.

Çinli askerlerden ele geçirilen silahları kullanan Türkistanlılar ile Çin güçleri arasında çatışmalar bir süre devam etti.

Çatışmalar doğrultusunda, Ziyauddin bin Yusuf ve kendisine bağlı yaklaşık 300 kişi, Barın'da Çin Komünist Partisi'nin merkezine baskın düzenledi. Merkez ele geçirilirken çok sayıda Çin askeri de öldürüldü.

Barın ayaklanması sırasında çekildiği belirtilen bir fotoğraf, Nisan 1990

Çin yönetimi, Barın ayaklanmasını "karşı devrimci bir hamle" olarak nitelerken, ilerleyen yıllarda ise bölgedeki olayları bundan ziyade "terörizm" parantezine alarak suçlayacaktı.

Baskın sonrasında Çin, bölgeye 20 bini aşkın askerden oluşan bir askeri birlik gönderdi. Ziyauddin bin Yusuf'a bağlı birlikler Çin yönetimince kuşatmaya alındı. Çin'in 20 bin askerine karşı Ziyauddin'in takriben 500 gönüllüsü mevcuttu ve gönüllüler oldukça zayıf bir şekilde silahlanmıştı.

Çatışmalarda Türkistanlı direnişçiler, sayı ve silah bakımından dezavantajlı durumdaydı. Türkistanlı direnişçilerin bir kısmı çatışmada yaşamını yitirirken, bir kısmı da Çin güçleri tarafından yakalandı. Yakalananların işkenceye maruz bırakıldığı ve sonunda idam edildiği değerlendirilmektedir. Haziran 1990 tarihinde Çin bölgede yaklaşık 8 bin kişiyi olaylarla bağlantılı olduğu iddiasıyla tutuklayacaktı.

Ziyauddin bin Yusuf, söz konusu çatışma sırasında, 6 Nisan 1990 tarihinde 26 yaşındayken yaşamını yitirdi.

Barın'da yaşamını yitiren bazı Uygur savaşçılar

Ziyauddin'in ölümü sonrasında da saldırılarına devam eden yapı, Çinli asker ve yetkilileri, aynı zamanda Çin ile iş birliği yapan Türkistanlı yetkilileri ve imamları da hedef alacaktı. Grup ilerleyen yıllarda ABD, AB, Çin, Rusya, Türkiye, Pakistan, İngiltere, BM gibi çeşitli taraflarca "terör örgütü" ilan edildi.

Ziyauddin'in ölümü sonrasında daha düşük yoğunluklu olsa da saldırılarını sürdüren grup, 1997 yılında Hasan Mahsum tarafından yeniden organize edilerek daha etkin bir yapı halini alacaktı.

Kaynak: Mepa News