Analiz | Rus Wagner Afrika'da nasıl yeniden markalaştı?

BBC'nin ulaştığı Rus hükümetinin iç yazışmaları, Batılı şirketleri stratejik öneme sahip bir bölgeden uzaklaştırmak amacıyla Batı Afrika'daki madencilik yasalarını değiştirmek için nasıl çalıştığını da detaylandırıyor.

Bu, Rus devletinin Haziran 2023'te başarısız bir darbenin ardından dağılan Wagner paralı asker grubunun işlerini devralma sürecinin bir parçası.

Milyarlarca dolarlık operasyonlar şu anda çoğunlukla Rus "Sefer Birliği" olarak yürütülüyor ve İngiltere sokaklarında Novichok sinir gazı kullanarak Sergei Skripal'i öldürme girişiminin arkasında olmakla suçlanan kişi tarafından yönetiliyor.

Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü'nde (Royal United Services Institute) kara savaşı uzmanı ve raporun yazarlarından biri olan Jack Watling, "Bu, Rus devletinin Afrika politikasında karanlıktan çıkmasıdır" diyor.

Rusya Wagner'in yerini alacak silahlı güç 'Afrika Kolordusu' için asker topluyor

Haziran 2023'te Yevgeny Prigozhin muhtemelen dünyanın en korkulan ve en ünlü paralı askeriydi. Wagner Grubu milyarlarca dolar değerinde şirket ve projenin kontrolünü elinde tutarken, savaşçıları Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin merkezinde yer alıyordu.

Ardından Moskova'ya yürümeye karar verdi, görünüşte savunma bakanı ve genelkurmay başkanının görevden alınmasını istedi ama gerçekte Başkan Vladimir Putin'i daha önce kimsenin yapmadığı bir şekilde tehdit etti.

Birkaç hafta içinde Wagner liderliğinin büyük bir kısmıyla birlikte oldukça şüpheli bir uçak kazasında öldü. O dönemde Wagner Grubu'na ne olacağına dair yaygın bir spekülasyon vardı. Şimdi cevabını biliyoruz.

Dr. Watling'e göre, "Prigozhin'in isyanından kısa bir süre sonra Kremlin'de yapılan bir toplantıda Wagner'in Afrika operasyonlarının doğrudan Rus askeri istihbaratı GRU'nun kontrolü altına girmesine karar verildi".

Kontrol, hedefe yönelik infazlar ve yabancı hükümetleri istikrarsızlaştırma konusunda uzmanlaşmış gizli bir operasyon olan Birim 29155'in başındaki General Andrey Averyanov'a verilecekti.

Ancak görünen o ki General Averyanov'un yeni işi hükümetleri istikrarsızlaştırmak değil, maden haklarını devrederek ödeme yaptıkları sürece hükümetlerin geleceğini güvence altına almaktı.

Putin Wagner'i orduya entegre ediyor

Eylül ayı başında General Averyanov, Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov ile birlikte Afrika'daki eski Wagner operasyonlarını kapsayan bir tura başladı.

Tura Libya'da savaş lordu General Halife Hafter ile görüşerek başladılar. Bir sonraki durakları Burkina Faso oldu ve burada 35 yaşındaki darbeci lider Ibrahim Traoré tarafından karşılandılar.

Daha sonra, muhtemelen kıtadaki en köklü Wagner operasyonu olan Orta Afrika Cumhuriyeti'ne inen ekip, Mali'ye geçerek buradaki cunta liderleriyle bir araya geldi.

Daha sonraki bir seyahatlerinde de geçen yıl Nijer'de iktidarı ele geçiren askerlerden biri olan General Salifou Modi ile bir araya geldiler.

Çeşitli toplantıların tutanakları, iki adamın Wagner'in kıtadaki ortaklarına Prigozhin'in ölümünün iş anlaşmalarının sonu anlamına gelmediği konusunda güvence verdiğini gösteriyor.

Burkina Faso lideri Traoré ile yapılan toplantıya ilişkin raporlar işbirliğinin " Burkinalı subay adaylarının ve Rusya'daki pilotlar da dahil olmak üzere her seviyedeki subayların eğitimi dahil askeri alanda" devam edeceğini teyit etti.

Kısacası Prigozhin'in ölümü cuntanın Rusya ile ilişkilerinin sonu anlamına gelmiyordu. Hatta bazı açılardan daha da derinleşecekti.

Rus Wagner güçleri Mali'de 12 sivili öldürdü

Wagner ile yakın bağları olan üç Batı Afrika ülkesi -Mali, Nijer ve Burkina Faso- son yıllarda askeri darbelere maruz kaldı. O zamandan beri bölgesel blok Ecowas'tan çekildiklerini ve kendi "Sahel Devletleri İttifakı"nı kurduklarını açıkladılar.

Belki de paralı askerlerle en çok içli dışlı olan Mali'de devam eden silahlı grupların isyanı, çok sayıda darbeyle birleşince ortaya esasen başarısız bir devlet çıktı.

Daha önceleri güvenlik yardımı, Fransız ordusunun uzun süredir devam eden isyanla mücadele operasyonunun yanı sıra Minusma olarak bilinen BM misyonu şeklinde gelmişti.

Ancak eski sömürgeci güç olan Fransa'ya karşı özel bir sevgi yoktu ve bu nedenle Wagner grubu güvenlik operasyonlarını Rus desteğiyle değiştirmeyi teklif ettiğinde teklif kabul edildi.

Amber Advisers için çalışan Afrika siyaseti analisti Edwige Sorgho-Depagne, "Fransızlar hoş karşılanmaktan ziyade tolere edildi" diyor.

"Fransa'nın Sahel'deki terör krizine yardım etme yetkisi her zaman sınırlı bir süre olarak görülüyordu. Dolayısıyla, Fransızların krizi sona erdirmenin bir yolunu bulmadan bu kadar uzun süre -10 yıldan fazla- kalmaları yardımcı olmadı".

"Pragmatizmin ötesinde bir de nostalji vardı. Bu ülkelerde Rusya yeni bir müttefik değil. Rusya daha önce 1970'lerde ve 1980'lerde de oradaydı."

"Daha iyi bir zamana geri dönme hayali var ve bu da genellikle Rusya ile ilişkilerle ilişkilendiriliyor."

İngiltere Wagner'i "terör örgütü" ilan etti

Ancak bu ülkeleri yöneten askeri cuntalar için Rusya'nın askeri varlığının bariz faydaları var.

"Başlangıçta bu cuntalar geçiş dönemi liderleriydi. Seçimleri organize etmeleri ve demokratik kurumlara dönüşü sağlamaları gerekiyordu."

"Ancak şimdi Rus paramiliterler askeri cuntayı korumak için getirildi ve istedikleri kadar kalmalarına izin verildi."

Cunta, Fransız güçlerinin ülkeyi terk etmesini emretti ve Mali artık iç güvenliği için büyük ölçüde Wagner'e bağımlı hale geldi ki bu değişim sıradan Malilileri hemen etkiledi.

Dr. Watling, "Rusların sağladığı şey, gelişmiş yeteneklere sahip helikopterler ve çok fazla ateş gücüne sahip bir vurucu güç" diyor. "Oldukça geleneksel Sovyet anti-partizan yöntemlerini kullanıyorlar. İnfaz edilen savaşçıların yanı sıra savaşçılara yardım ettikleri ya da onlarla ilişkili oldukları için hedef alınan sivilleri de görüyorsunuz."

Wagner güçlerinin Afrika kıtasının yanı sıra Prigozhin'in örgütünün daha önce hakim olduğu Ukrayna ve Suriye'de insan hakları ihlalleri gerçekleştirdiğine dair çok sayıda iddia var.

En iyi belgelenmiş olaylardan biri, bir BM raporuna göre, en az 500 kişinin Malili askerler ve görgü tanıklarının "bilinmeyen bir dil" konuştuklarını söyledikleri "silahlı beyaz adamlar" tarafından topluca infaz edildiğine inanılan Mali'nin orta kesimindeki Moura kasabasında meydana geldi.

Pentagon: Wagner grubu bitti

Bağımsız doğrulama mümkün olmamakla birlikte, İnsan Hakları İzleme Örgütü kimliği belirsiz beyaz saldırganları Rus paralı askerler olarak tanımladı.

Wagner, acımasız da olsa hatırı sayılır bir güvenlik yardımı karşılığında bir şeyler talep etti.

Birçok Afrika ülkesi gibi Mali de kereste ve altından uranyum ile lityuma kadar zengin doğal kaynaklara sahip. Bazıları sadece değerliyken bazıları da stratejik önem taşıyor.

Dr Watling'e göre Wagner köklü bir geleneğe göre hareket ediyordu:

"Rusya'da standart bir işleyiş tarzı vardır; operasyonel maliyetleri paralel ticari faaliyetlerle karşılarsınız. Afrika'da bu öncelikle madencilik imtiyazları yoluyla gerçekleşiyor."

Wagner'in faaliyet gösterdiği her ülkede değerli doğal kaynakları güvence altına aldığı ve bunları sadece maliyetleri karşılamak için değil, aynı zamanda önemli gelirler elde etmek için de kullandığı bildirildi. Blood Gold Report'a göre Rusya son iki yılda Afrika'dan 2.5 milyar dolar değerinde altın çıkardı ve bu da muhtemelen Ukrayna'daki savaşını finanse etmesine yardımcı oldu.

Bu ay, eskiden Wagner'in paralı askerleri olan Rus savaşçılar Mali'nin Burkina Faso sınırına yakın Intahaka altın madeninin kontrolünü ele geçirdi. Mali'nin kuzeyindeki en büyük altın madeni olan bu işletme, bölgede faaliyet gösteren çeşitli silahlı gruplar tarafından uzun yıllardır çekişme konusuydu.

Ancak potansiyel jeopolitik önemi olan başka bir şey daha var.

Dr. Watling, "Şu anda Rusların, Batı'nın kritik madenler ve kaynaklara erişim üzerindeki kontrolünü stratejik olarak yerinden etmeye çalıştığını gözlemliyoruz" diyor.

Mali'de madencilik kanunu kısa bir süre önce cuntaya doğal kaynaklar üzerinde daha fazla kontrol sağlamak için yeniden yazıldı. Bu süreçte Avustralyalı bir lityum madeni, kanunun uygulanmasına ilişkin belirsizliği gerekçe göstererek hisselerinin alım satımını askıya aldı bile.

Uçak kazasında ölen Wagner lideri Prigozhin'in yeni görüntüleri yayınlandı

Lityum ve altın madenleri açıkça önemli olsa da, Dr Watling'e göre muhtemelen köşede daha da büyük bir stratejik baş ağrısı var: "Nijer'de Ruslar, Fransa'nın ülkedeki uranyum madenlerine erişimini ortadan kaldıracak benzer bir dizi imtiyaz elde etmeye çalışıyorlar."

Rapor, Mali'de yapılanın Nijer'de de yapılmasına odaklanan Rus iç yazışmalarını detaylandırıyor. Eğer Rusya Batı Afrika'daki uranyum madenlerinin kontrolünü ele geçirmeyi başarırsa, Avrupa bir kez daha Rusya'nın "enerji şantajına" maruz kalabilir.

Fransa, 56 reaktörle ülke enerjisinin neredeyse üçte ikisini üreten nükleer enerjiye dünyadaki diğer tüm ülkelerden daha fazla bağımlı. Uranyumun yaklaşık beşte biri Nijer'den ithal ediliyor. Eski sömürgeci gücün Nijer gibi ülkeleri sömürdüğüne dair iddialarla birlikte, daha önce de ticaret koşulları hakkında şikayetler olmuştu.

Dr. Watling, "Rusya'nın öne sürdüğü söylem, Batılı devletlerin temelde sömürgeci bir tutum içinde oldukları yönünde" diyor.

“Bu çok ironik çünkü bu rejimleri izole etmek, elit kesimini kontrol altına almak ve doğal kaynaklarını çıkarmak olan Rus yaklaşımı da oldukça sömürgeci."

Gerçekte, "Sefer Birliği" Rus dış politikasında radikal bir değişimden ziyade "Wagner 2.0" gibi görünüyor. Prigozhin Afrika kıtasında derin siyasi, ekonomik ve askeri bağlar kurmuştu ve bu karmaşık ağı parçalamak zor ve nihayetinde ters etki yaratacaktı.

"Sefer Birliği" aynı ülkelerde, aynı teçhizatla ve görünüşe göre aynı nihai hedefle faaliyet gösteriyor.

Prigozhin'in ölümü sonrası Putin'den Wagner kararı

Dr. Watling'e göre temel değişiklik "Rusya'nın politikasını yürütme konusundaki aşırılığında" yatıyor. Prigozhin'in Wagner Grubu Rusya'ya her zaman operasyonlarında ve yurtdışındaki nüfuzunda makul bir inkar edilebilirlik düzeyi sağlamıştı.

Ukrayna'nın geniş çaplı işgalinin ardından, Batı güvenlik aygıtındaki pek çok kişi Rusya'nın maskesinin düştüğünü söylüyor.

"Yapmaya çalıştıkları şey uluslararası krizlerimizi daha da derinleştirmek. Başka yerlerde yangınlar çıkarmaya ve zaten var olan yangınları genişleterek dünyayı daha az güvenli bir yer haline getirmeye çalışıyorlar," diyor Dr. Watling.

"Nihayetinde, şu anda karşı karşıya olduğumuz küresel rekabette bizi zayıflatıyor. Yani etkisi hemen hissedilmiyor ama zaman içinde ciddi bir tehdit oluşturuyor."

Kaynak: Mepa News, BBC