Analiz | Prigozhin'in ölümü ve sonrası

Wagner lideri Yevgeny Prigozhin'in uçağının düşürülmesi sonucu ölümü gündemdeki yerini koruyor.

Son yıllarda adından sıklıkla söz ettiren grubun lideri Prigozhin'in yükselişi gibi düşüşü de tartışmaları beraberinde getirmiş durumda.

Amy Mackinnon ve Jack Detsch, Foreign Policy'de yayınlanan değerlendirmelerinde, Prigozhin'in ölümü ve sonrasını ele aldı. Değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirildi.

Rus devlet medyasında yer alan haberlere göre, Rus paralı asker patronu Yevgeny Prigozhin'in özel jetinin düşmesi sonucu uçakta bulunan 10 kişinin tamamının öldüğü bildirildi. Rusya'nın Federal Hava Taşımacılığı Ajansı, sosyal paylaşım uygulaması Telegram'daki bir mesajda Wagner lideri Prigozhin'in Moskova'nın kuzeyindeki Tver bölgesinde düşen uçağın yolcu listesinde yer aldığını doğruladı.

Havacılık ajansı kazanın nedenine ilişkin bir açıklama yapmazken, bazı Wagner bağlantılı Telegram hesapları Embraer jetin düşürülmesinden Rus hava savunma kuvvetlerini sorumlu tuttu. Ölüm haberi, Wagner'in Rus Silahlı Kuvvetlerine ve dolaylı olarak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e karşı silahlı bir isyana öncülük ederek Rostov-on-Don kentindeki bir Rus askeri ofisinin kontrolünü ele geçirmesinden ve Moskova'ya yürümek için kısa bir girişimde bulunmasından tam iki ay sonra geldi.

Wagner'in ikinci adamı olan SS dövmeli komutan Dmitry Utkin'in de uçakta olduğuna inanılıyor. Olay, Prigozhin'in liderlik ettiği Wagner'in insanlığa karşı suç işlemekle suçlandığı Afrika'ya odaklanacağını belirten bir video açıklaması yayınlamasından sadece iki gün sonra yaşandı.

Prigozhin'in ölümü Rusya analistleri ve Batılı yetkililer için pek de sürpriz olmadı. Zira daha önce de Kremlin'e meydan okuyanlar düzenli olarak "zamansız" ölümlerle karşı karşıya kalmıştı.Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü Adrienne Watson, Çarşamba günü Twitter'da "Raporları gördük. Eğer doğrulanırsa, kimse şaşırmamalı" şeklinde bir paylaşımda bulundu. Temmuz ayında ABD Başkanı Joe Biden, Prigozhin hakkında "Onun yerinde olsaydım yediklerime dikkat ederdim" şeklinde bir şaka yapmıştı.

Kaza, Rus Havacılık ve Uzay Kuvvetleri Komutanı General Sergei Surovikin'in, isyanla bağlantılı olanların dikkatle hazırlanmış bir tasfiyesi gibi görünen bir şekilde görevinden alındığı gün meydana geldi. Wagner'e yakın olan Surovikin, Haziran ayındaki Wagner isyanından bu yana kamuoyu önünde görülmemişti.

Wagner, Rusya'nın Ukrayna'daki savaşında önemli bir rol oynadı. Bazıları doğrudan hapishaneden devşirilen gölge ordu, binlerce kişinin öldüğü Bahmut'u ele geçirmek için aylarca süren mücadele de dahil olmak üzere, çatışmadaki en kanlı savaşlardan bazılarına öncülük etti. Putin, Rus devletinin tam ölçekli savaşın ilk yılında Wagner'e yaklaşık 1 milyar dolar ödediğini söylemişti.

Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı ve Wagner Grubu'nun Orta Doğu'daki faaliyetleri konusunda uzman olan Anna Borshchevskaya, "Prigozhin'in isyanı ve sonrasındaki en büyük gizemlerden biri neden hala hayatta olduğuydu" dedi.

Putin'in memleketi Saint Petersburg'da 1961 yılında doğan Prigozhin, 1990 yılında serbest bırakılmadan önce Sovyetler Birliği'nin son yıllarını hırsızlık ve saldırı gibi çeşitli suçlamalarla hapiste geçirdi. Sovyetler Birliği'nin çöküşünün yarattığı ve milyonlarca Rus'un yoksulluğa sürüklendiği kaosun ortasında, restoran işine girmeden önce sosisli sandviç satıcısı oldu ve o sırada belediye yönetiminde çalışan Putin ile yolları kesişti.

Adının Hitler'in en sevdiği besteciye bir hürmet niteliğinde olduğu söylenen Wagner, 2014 yılında eski bir Rus askeri istihbarat ajanı olan Utkin tarafından kuruldu ve Kırım Yarımadası'nın ele geçirilmesinde ve Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçı hareketlerin körüklenmesinde Rus güçlerine yardım etti. Prigozhin tarafından finanse edildiği ve Rus devletiyle yakın ilişki içinde olduğu bildirilen Wagner, Kremlin'in Suriye ve Afrika'daki çıkarları için çalışan bir paralı asker gücü olarak hizmet verirken, Rus yetkililere yurt dışındaki istikrarsızlaştırma operasyonları için makul bir "inkar edilebilirlik" fırsatı sundu.

Prigozhin yıllarca grupla herhangi bir bağlantısı olduğunu inkar etti, hatta kendisini örgütle ilişkilendiren gazetecilere dava açacak kadar ileri gitti, ancak geçen yıl bir dönüş yaparak grubun sahipliğini alenen üstlendi ve Ukrayna'daki savaş nedeniyle Rusya Savunma Bakanlığı'nı eleştirdi. Düşünce kuruluşu New America'nın Future Frontlines programının kıdemli direktörü Candace Rondeaux, bu duruma dair açıklamasında "Birdenbire sanki bir şalter indirildi" ifadesini kullanıyor.

Rondeaux, Rusya içinde drama yeteneğine sahip müstesna bir figür olan Prigozhin'in en çok enformasyon operasyonlarına yatırım yaptığını söyledi. Kremlin için bir tür iş bitirici olarak hizmet veren Prigozhin, 2016 ABD başkanlık seçimlerine müdahale eden sözde trol fabrikasına da öncülük etti.

Prigozhin'in darbe girişiminden sonra bile Kremlin süreklilik görüntüsü vermeye çalıştı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov isyanın ardından Afrika'ya dönerek bölgedeki hükümetlere Wagner'in rolünün aynı kalacağını söyledi. Wagner, Rusya'daki tek özel askeri yapı olmasa da bunların en önde geleni ve Prigozhin'in ölümünün Kremlin'in bu tür gruplara olan güveninin sonunu getirmesi pek olası değil.

Rondeaux, "Wagner markası sona erdi, ancak Rusya'nın paramiliter güçlerinin operasyonları devam edecek ve en önemlisi, değişimi şekillendirmeye devam edecekler" şeklinde konuştu.

ABD istihbarat yetkilileri, Discord'da bu yılın başlarında gizli Pentagon belgelerinin sızdırılmasının ardından Wagner'in Afrika'daki operasyonlarının büyük olasılıkla kesintiye uğradığına inanıyorlardı ve Rus paramiliter oluşumunun 2021'deki darbenin ardından Çad'a paralı askerler yerleştirmeye çalışacağını değerlendirdiler. Ancak Wagner her zamanki gibi çalışmaya devam etti. Her ne kadar uzmanlar Kremlin'in Wagner'e, bu yapıyı tamamen dağıtamayacak kadar çok fazla yatırım yaptığına inansa da Kremlin'in savaş çabalarına yönelik eleştirilerini sürdüren Prigozhin ile Putin arasındaki gerilim artmaya devam etti.

Prigozhin ve onu destekleyenler Rusya'nın Ukrayna'daki bataklığa saplanmış savaşının en önemli aktörleriydi. Prigozhin'in Putin'in ellerinde ölmüş gibi görünmesi Kremlin'i siyasi bir çıkmaza sokmasının yanı sıra Rus toplumundaki daha etkili savaş yanlısı seslerden bazılarını yabancılaştırma riski taşıyor.

Wagner Grubu hakkında bir kitap yazmakta olan ve grubun bazı üyeleriyle temas halinde olan Washington merkezli araştırmacı John Lechner şunları söylüyor:

"Bu bir risk, çünkü kendisi nüfusun savaş yanlısı kesimini temsil ediyordu. Kremlin'in toplumdaki en savaş yanlısı kesimleri yabancılaştırırken bir yandan da savaşı nasıl sürdüreceğini görmek ilginç olacak."