Ülke profili: Libya

Afrika'nın ve Akdeniz Havzası'nın en büyük stratejik değere sahip ülkelerinden biri olan Libya, uzun süredir dünya gündemindeki yerini koruyor.

Libya coğrafyası, tarihi, yeraltı kaynakları, kültürü gibi birçok bakımdan ön plana çıkan bir bölge niteliğinde.

Coğrafya

Kuzey Afrika'nın tam ortasında bulunan Libya, Akdeniz ile oldukça uzun bir sahil şeridine sahip. Ülkenin büyük bölümü Sahra Çölü üzerinde yer alırken, nüfus ise çoğunlukla kıyı şeridine toplanmış durumda. Ülkenin yüzölçümü yaklaşık 1 milyon 750 bin kilometrekare.

(Yüksek çözünürlük için haritaya tıklayın)

Libya, tarihi olarak üç ana bölgeden müteşekkil. Kuzeybatıdaki Trablusgarp, doğudaki Sirenayka ve güneybatıdaki Fizan. Tarihi açıdan, birbirinden ayrı üç bölge niteliğinde olan bu coğrafyalar, İtalyan sömürgesi devrinde tamamen birleştirilerek bir bütün haline getirilse de, bugün ülkede halen bu ayrılığın etkisi hissediliyor.

Ülke doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan, güneyde Çad ve Nijer, batıda ise Cezayir ve Tunus ile komşu.

Temel olarak ülke coğrafyasını kuzeybatıdaki Cifara Platosu ile Nefuse Platosu, kuzeydoğudaki Ahdar Dağları ve de ülkenin geri kalanını kapsayan Sahra Platosu teşkil ediyor. Sahra Platosu Libya'nın yaklaşık yüzde 90'ını oluşturuyor. Ülkedeki en yüksek noktalar Libya-Çad sınırındaki Picco Bette zirvesi (2267 metre) ve Libya-Sudan-Mısır sınırındaki Uveynat Dağı (1934 metre).

Su kaynakları

Kalıcı bir nehrin olmadığı ülkenin büyük bölümü oldukça kurak ve verimsiz arazilerden oluşuyor. Zaman zaman oluşan şiddetli yağışlardan kaynaklı sel sularının aktığı vadilerdeki nehirler tamamen kurumuş vaziyette.

Birçok kurumuş havzanın bulunduğu ülke, yer üzerindeki sular bakımından fakir olsa da, yeraltı suları açısından çok zengin. Ülkede, doğal ve yapay su kaynakları tarafından oluşturulmuş birçok vaha bulunuyor. Ayrıca dünyanın en büyük sulama projesi kabul edilen "Büyük İnsan Yapımı Nehir" projesi, ülkenin yeraltı sularını kıyı şeridine aktarıyor.

Nubiya Akifer Sistemi'nin oluşturduğu yeraltı su kaynakları, ülkenin güney kesimine tamamen yayılmış vaziyette. Kaddafi devrinde başlanan projeyle ülkenin su bakımından durumu büyük ölçüde değişerek zenginleşmiş durumda.

Nüfus 

Libya'nın nüfusunun yaklaşık 7 milyon olduğu tahmin ediliyor. Oldukça hızlı bir nüfus artış hızı olan ülkede genç nüfusun oranı da oldukça yüksek. Halkın yaklaşık yüzde 80'i 44 yaşın altında.

(Yüksek çözünürlük için haritaya tıklayın)

Nüfusun tamamına yakını Araplardan ve Araplaşmış haldeki, Amazig olarak anılan Berberilerden oluşuyor. Bunların yanı sıra Tuareg ve Tubu gibi milletlerden kabileler de Libya'da yaşıyor. Osmanlı döneminde bölgeye yerleşen ve yerli halkla kaynaşan Türkler de nüfus içerisinde etkin. Ülkede geçmişten bugüne önemli siyasi mevkilerde bulunan Türk asıllı kişilerin, Libya'nın nüfusunun yaklaşık dörtte birini oluşturduğu belirtiliyor.

Kaddafi dönemindeki Arap milliyetçiliği politikasından etkilenmiş durumdaki ülkede, Arapçanın ardından ikinci dil İngilizce konumunda.

Aynı zamanda Libya'da nüfus üzerindeki en etkin ayrım kabileler. Kabilelerin halen belirgin bir etken olduğu ülkede çok sayıda kabile bulunuyor ve ülkedeki nüfusun omurgasını da bu kabileler oluşturuyor.

Tarih boyunca hem birçok kültüre ev sahipliği yapması, hem de yüzyıllarca köle ticaretinin merkezi olması nedeniyle Libya, etnik açıdan çeşitli bir altyapıya sahip. Ancak bu nüfusun tamamı Araplaşmış durumda.

(Yüksek çözünürlük için haritaya tıklayın)

Nüfusun yaklaşık yüzde 20'si kırsal, yüzde 80'i ise kentsel alanlarda yaşıyor.

Libya nüfusunun tamamına yakınını Sünni Müslümanlar oluşturuyor. Yüzde 97'den fazla Müslüman olan Libya'da, geri kalan nüfus içerisinde Katolik ve Ortodoks Hıristiyanlar da mevcut.

Ekonomi

Ülkenin kişi başına düşen milli geliri Afrika'nın en yüksek seviyesinde. Bu duruma etki eden en büyük etken ise düşük nüfus ve zengin yeraltı kaynakları.

Petrol

Libya ekonomisi genel anlamda basit ve tekdüze bir görünüme sahip. Ülkede 1950'li yıllarda petrol ve doğal gaz keşfedilmeden önce, Libya dünyanın en yoksul ülkelerinden biriydi. Neredeyse tamamen dış yardımlarla ayakta kalan Libya ekonomisi, petrolün bulunması ve millileştirilmesiyle, büyük bir sıçrama yaşadı.

Aynı zamanda Libya petrolü düşük sülfür oranıyla oldukça yüksek kalitede olduğu için daha az kirliliğe yol açtığından oldukça tercih edilen bir petrol olarak biliniyor.

(Yüksek çözünürlük için haritaya tıklayınız.)

Ülkenin milli gelirinin yaklaşık yüzde 75'i petrol ve doğal gaz ihracatına dayanıyor. Libya ekonomisi neredeyse tamamen bu enerji kaynaklarının satışına bağımlı durumda. Bu bağımlılığı azaltmak için Libya'da çeşitli altyapı, tarım ve endüstri projeleri yapılmış olsa da, özellikle 2011 yılında başlayan iç savaşın ardından bu girişimler sonuçsuz kaldı.

Madencilik ve tarım

Libya'da petrol ve doğal gaz dışında önemli bir yeraltı kaynağı mevcut değil. Kimberlit, sülfür, alçı taşı, kireç taşı, demir, magnezyum, potasyum, fosfat, manyetit ve kaya tuzu yatakları da bulunuyor olmasına rağmen, bu madenlerin miktarı oldukça az ve ülke ekonomisine ciddi bir yansımaları yok.

Libya'nın topraklarının sadece yüzde 1'lik bir kesiminde tarım yapılıyor. Tarım genel olarak yapay sulama yöntemleriyle mümkün kılınıyor. Libya'da üretimi yapılan bazı tarım ürünleri buğday, sorgum, zeytin, badem, narenciye, incir, hurma, üzüm, yer fıstığı, bakla ve tütün.

Aynı zamanda ülkede koyun, keçi, sığır, deve, at da yaygın olarak yetiştiriliyor. Hayvan yetiştiriciliği genel olarak hayvanların gücünden faydalanma amacıyla yapılıyor.

Tarih

Tarih boyunca oldukça çeşitli uygarlığa ev sahipliği yapan Libya, geçmişten bugüne sayısız kez el değiştirdi.

Orta Çağ

Bölgenin temel altyapısını oluşturan Berberiler tarihin ilk zamanlarından bu yana Libya'da varlık gösterirken, bölgenin ilk sahibi de onlardı. Zaman içerisinde Libya'da Fenikeli ve Yunan koloniciler, Kartacalılar, Persler, Mısırlılar ve Yunanlılar egemenlik kurdu. Bunun ardından Romalılarca ele geçirilen ve Roma İmparatorluğu'nun bir parçası olan Libya, milattan sonra 5'inci yüzyıla kadar Roma'nın bir parçası olarak kaldı.

Kavimler Göçü'nün etkisiyle Avrupa'da ve Akdeniz Havzası'nda Roma'nın gücü azalır ve Roma parçalanırken, Libya toprakları da Vandallar tarafından işgal edildi. Romalılar ve Vandallar arasında kalan Libya, 6'ıncı yüzyılda ise Doğu Roma'nın, yani Bizans'ın egemenliğine girdi.

İslami dönem

Dört Halife devrinde kısmen, Emevi döneminde ise tamamen İslam egemenliğine giren Libya, 7'inci yüzyıldan Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar neredeyse tamamen İslami yönetimlerin egemenliğinde kaldı.

İslam dinini seçen ve zamanla Araplaşan Berberilerin ve yerel İslami yapıların da etkin olduğu Libya'da Abbasiler, Fatımiler, Ağlebiler, Ziriler, Eyyubiler, Abbasiler, Ihşidler, Tolunoğulları gibi birçok farklı devlet egemen oldu. Libya'da 16'ncı yüzyılda kısa bir dönem İspanyollar ve Hospitaller Şövalyeleri egemen olurken, 16'ncı yüzyılda Osmanlı Libya'da kontrol sahibi oldu, bu durum Libya'nın İtalyanlarca işgal edildiği 1911 yılına dek sürdü.

Yakın dönem - Kaddafi dönemi

Libya'yı Trablusgarp ve Sireneyka olmak üzere iki koloniye bölgen İtalya, bu iki bölgeyi 1934'te birleştirerek bugünkü Libya sınırlarını teşkil etti. Bu dönemde Libya'da İtalyan nüfusu arttı. Libya İkinci Dünya Savaşı'nda da Avrupalı devletler için önemli bir savaş sahnesi oldu.

1951 yılında bağımsızlığını kazanan ülke bir krallık olarak yönetilirken, 1969 yılındaki darbeyle Kral I. İdris'i deviren Muammer Kaddafi başa geçti. Ülkeyi demir yumrukla yöneten Kaddafi, Sosyalist bir Arap milliyetçiliği politikası benimsedi.

2011 yılında başlayan iç savaşın ardından Kaddafi devrildi ve öldürüldü. Halen devam eden iç savaşta Libya'da iki başlı bir görünüm hakim. Trablusgarp ve çevresinde uluslararası arenada tanınan Ulusal Mutabakat Hükümeti kontrol sahibiyken, Sirenayka bölgesinde Halife Hafter ve Temsilciler Meclisi egemen durumda.

Kaynak: Mepa News