Cezayir ile Rusya arasındaki sorunlu meselelerin listesi Ukrayna’daki savaşın devam etmesinin etkisiyle büyümeye devam ediyor

Cezayir, başta İtalya ve Fransa olmak üzere Avrupalı devletlerin enerji kaynaklarına gösterdiği ilginin artmasından fayda sağlamakla birlikte bu yeni ilgiyi dengelemek için ‘karşı ağırlık’ inşa ederek temkinli davranmaktadır.

Cezayir Dışişleri Bakanlığı’nın uluslararası ortaklıklar özel temsilcisi Leyla Zerrouki, 7 Kasım tarihinde yaptığı bir açıklama ile ülkesinin, Batılı birliktelik platformlarına alternatif olarak kurulan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan müteşekkil BRICS’e katılmak üzere resmen başvuru yaptığını ilan etti. Cezayir Devlet Başkanı Abdülmecid Tebbun’un geçtiğimiz yaz aylarında birçok kez ülkesinin, belirli bir denge gözetmesine ve çift kutuplu çatışmalardan uzak durmasına ihtiyacını olduğunu vurgulaması nedeniyle bu tür bir karar alınması zaten beklenmekteydi.

BRIC bünyesindeki ana aktör ekonomik açıdan güçlü Çin olmasına rağmen Ukrayna savaşının patlak vermesiyle birlikte tedarik zincirlerinde meydana gelen aksaklıkların ardından bu oluşuma yönelik son dönemde artan ilginin asıl nedeni Rusya’nın gruptaki üyeliğidir.

Başta Cezayir, Türkiye, Suudi Arabistan ve Mısır olmak üzere Washington yönetimi ile ilişkilerinde sorun yaşayan diğer birçok devletin BRICS’e katılma hususunda niyet beyan etmesi Moskova tarafından haliyle büyük memnuniyetle karşılandı. Fakat BRICS+ platformunun kurumsallaştırılması fikri bugün itibariyle daha ilk evresindedir. Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın Politika Planlama Departmanının başkan yardımcısı ve Moskova’nın BRICS’teki en yetkili temsilcisi olan Pavel Knyazev’in temmuz ayında vurguladığı üzere bu birliğe yeni üye alınması sürecinde ne tür kriterlere dikkat edileceği dahi belli olmadığı için “birliğe katılmak üzere başvuran veya bu doğrultuda niyet beyan eden devletlerin üyeliği hususunda henüz bir zaman çizelgesinden bahsetmek doğru değildir.” Haliyle bu durumun farkında olan uluslararası arenadaki tüm aktörler temelinde Batı karşıtlığı bulunan bu tür ittifaklar ile yakınlaşmayı, geçici ve halihazırdaki şartların getirdiği pragmatik hesaplamalara dayalı bir hamle olarak görmektedir.

Cezayir'in Ukrayna pozisyonu

Cezayir, Ukrayna’daki savaşın patlak vermesinin ardından Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un kendi ifadesiyle “tarafsız, objektif ve dengeli” bir pozisyon aldı.

2 Mart tarihinde gerçekleştirilen BM oylamasında Ukrayna’daki savaşın kınanması hususunda çekimser oy kullanan Cezayir ile Rusya arasında sadece dış politikada değil aynı zamanda askeri meselelerde de yüksek derecede dinamik bir işbirliği sürmektedir. Bu çerçevede 10 Kasım’da bir araya gelen Cezayir Genelkurmay Başkanı Said Chengriha ile Rusya’nın Federal Askeri-Teknik İşbirliği Servisi direktörü Dmitry Shugaev askeri işbirliği konusunda istişarelerde bulundu. Bu toplantıda iki ülke birliklerinin Fas sınırındaki Bechar’da bulunan Hammaguir tatbikat alanında 16 Kasım 2022 tarihinde Çöl Kalkanı isimli bir anti-terör tatbikatı yapması kararı alındı. Rus ve Cezayir donanmalarına ait unsurlar ekim ayında Akdeniz’de müşterek tatbikatlar icra ederken buna ilaveten eylül ayında gerçekleştirilen Vostok-2022 stratejik komuta ve kurmay askeri tatbikatlarına Cezayir de davet edildi.

Cezayir’in Rusya Büyükelçisi Smail Benamara, mayıs ayında yaptığı açıklamada, Rusya ile Cezayir arasında gerçekleştirilen görüşmeler çerçevesinde, 2001’de imza edilen belgede yer almayan alanlardaki işbirliğini güçlendirmek amacıyla yeni bir stratejik ortaklık belgesi hazırlanmasına karar verildiğini ilan etti. Söz konusu bu yeni belgenin Tebbun’un Moskova ziyareti sırasında imza edileceği beklenmektedir. 11 Kasım tarihinde açıklama yapan Cezayir Dışişleri Bakanı Ramtane Lamamra, Cezayir Devlet Başkanı’nın Rusya’nın başkentine gerçekleştirmesi planlanan ziyaretin hazırlıklarına devam edildiğini ve bu yılın sonuna kadar ziyaretin yapılmasını umduklarını söyledi.

Rusya Dışişleri Bakanlığı’na yakın Al-Monitor kaynaklarına göre Tebbun’un Moskova ziyareti aslında haziran ayında planlandı fakat “bazı karmaşık ekonomik ve teknik askeri sorunların çözülmesine ihtiyaç olduğu” gerekçesiyle ertelendi.

“Halihazırdaki durum, eski Cezayir Başbakanı Abdülmelik Sellak’ın 2016 yılında Moskova’ya gerçekleştirdiği ziyaret sırasında, pazarlıkları çoktan tamamlanmış bir dizi başlıkta sadece formalite gereği atılması gereken imzaların her ne hikmetse atılmadığı dönemi hatırlatıyor, her iki taraf ta imajlarına zarar gelmemesi için atılacak adımların artı ve eksilerini değerlendirmeye çalışıyor” diyen kaynak,  Rusya’nın taahhüt ettiği gibi Cezayir’in ilk nükleer santralini inşa edip etmeyeceğinin hala belirsizliğini korumaya devam ettiğini de ekledi.

Cezayir ile Rusya arasındaki sıkıntılı meseleler

Ukrayna’da devam eden savaş çerçevesinde değerlendirilmesi gereken Cezayir ile Rusya arasındaki sıkıntılı meselelerin listesi şu şekildedir.

1. Kuzey Afrika ülkesinin, aralarında Su-57 savaş jetleri de olan 7 milyar dolar değerindeki Rus askeri ekipmanını satın almak üzere yeni ve “önemli” bir anlaşma imzalamasını gerekçe gösteren 27 ABD Kongre mensubunun, Devlet Bakanı Antony Blinken’e bir mektup göndererek Cezayir’in ‘Amerika’nın Rakiplerinin Yaptırımlar Aracılığı ile Engellenmesi Yasası’ gereğince cezalandırmasını talep etmesi geçtiğimiz ekim ayında gün yüzüne çıktı. Cezayir tarafından yapılan açıklamalarda sürekli şekilde Batı Sahara bölgesinin Fas’a teslim edilmesini destekleyen Batı dünyasından gelecek olası yaptırımların kendilerini durdurmayacağı ifade edilmesine rağmen Cezayir’in yaptırım tehditlerini hesaba kattığına inanılması için makul sebepler vardır. Mesela geçmişte Ruslardan Su-35 satın almak isteyen Mısır yönetimi kendisine yönelik yaptırım tehditleri nedeniyle karar sürecinde sıkıntılar yaşamıştı.

2. Tebbun Batı dünyasına verdiği mesajlar ile açık bir şekilde tamamen Rusya’nın safında yer alma niyetinin olmadığını birçok kez ilan etti. Fransa Devlet Başkanı Macron’un ağustos ayında Cezayir’e gerçekleştirdiği ziyaret sırasında Cezayir’in bağımsızlığını kazanmasının ardından ilk defa iki devletin güvenlik kurumlarının liderleri bir araya geldi. Cezayir’in Sahel bölgesindeki vaziyet üzerindeki nufüzu ile yerel asi ve cihat yanlısı gruplarlarla alakalı gerçek durum hakkında geniş bilgi sahibi olması nedeniyle Paris yönetimi açısından bu tür istihbarat temaslarının önemi son derece büyüktür. Cezayir açısından en büyük soru işareti, Fransız askerlerinin çekildiği ve Rus paralı asker şirketi Wagner’in faaliyetlerine hız verdiği Mali’deki vaziyettir.

3.  Rusya ile Cezayir arasında, tüm stratejik ortaklıkların en önemli göstergesi olan ticaret hacmi artış göstermemektedir. 2016 ve 2017’de bu miktar 3,97 ve 4,63 milyar dolar iken 2020 ve 2021’de ise 2,91 ve 3 milyar dolar seviyelerinde kaldı. Diğer yandan ise kısa süre önce göreve gelen ve son derece aktif bir performans sergileyen ABD’nin Cezayir Büyükelçisi Elizabeth Moore Aubin’in de birçok kez bahsettiği üzere ülkenin ekonomisinde çeşitlendirme çalışmalarının sürdüğü Cezayir’deki direkt Amerikan yatırımlarının ikiye katlanması için fırsat kollanmaktadır. Amerikalı diplomatın da vurguladığı üzere Cezayir’deki toplam yabancı yatırımların %28’inin (6.2 milyar dolar) Amerika kaynaklı olduğu göz önüne alındığında bu teklifin boyutu daha iyi anlaşılmaktadır.

4. Rusya ile Cezayir arasındaki ikili ilişkilerin en başarılı olduğu başlık askeri-teknik işbirliği olmasına rağmen hem Cezayir hem de onun rakibi Fas’ın silahlı kuvvetlerinin envanterindeki Çin menşeili ekipman miktarı oranı hızla yükselmektedir. Dünya pazarlarındaki doğalgaz fiyatlarının keskin şekilde artmasından elde ettiği gelirler ile askeri bütçesini ikiye katlamayı planlayan Cezayirlilerin bu yeni fonların büyük çoğunluğu ile Rus silahı alacağı kesin değildir. Türk ve Çin menşeili SİHA alımlarına ilaveten Çin’den sipariş edilen YJ-12E mobil kıyı füze sistemlerinin ilk bataryası da kısa süre içinde teslim alındı. Bazı kaynaklar mevzubahis Çinli füze sistemlerinin daha önce alınması planlanan Rus 3K55 Bastion sisteminin yerine satın alındığını ifade etmektedir.

Teorik olarak doğalgaz başlığı da Rusya ile Cezayir arasındaki meseleler listesine konulabilir. Cezayirliler Rusya ile NATO arasında cereyan eden mücadeleden para kazanmaktadır: 2021’in ilk beş ayındaki gelirleri 12,6 milyar dolar olan Cezayir devletinin petrol ve doğalgaz şirketi Sonatrach’ın bu yılın aynı dönemindeki gelirleri 21,5 milyar dolara sıçradı. Moskova yönetimi açısından Cezayir’in Avrupa’daki doğalgaz piyasasına tedarik ettiği gaz miktarını arttırması önemli bir tehdit olarak algılanmayacaktır zira bu sektördeki yatırım eksikliği nedeniyle Cezayir’in piyasaya sürebileceği ilave gaz miktarının sınırlı olmasının yanı sıra İspanya hususundaki sıkıntılar nedeniyle İtalya pazarına yeniden odaklanmaya çalışan Cezayirlilerin gündemi hayliyle meşguldür. Bunlara ilaveten ise Cezayir ile yüksek fiyatlardan imzalanan yeni anlaşmaların boru hatlarıyla tedarik edilen gazın fiyatı ile sıvılaştırılmış (likit) gaz fiyatları arasındaki farkı insanların gündemine taşıması Rusya açısından olumlu bir durumdur zira bu fiyatlar, Rus enerji kaynaklarını hem resmi yollardan hem de kara borsadan almaya devam etmeleri için Avrupalıların elini zorlamaktadır.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki birçok diğer devlet gibi Cezayir’in de askeri hamlelerin insani durum açısından getirdiği sıkıntıları Batılı devletlere nazaran daha az umursadığı bilinse de Rusya’nın Ukrayna hususunda aldığı askeri kararlar ve kara birliklerinin kullanılma oranı Cezayir tarafında biraz şaşkınlık yarattı. Buna ilaveten Kremlin yönetiminin Ukrayna’daki resmi hedeflerinden sürekli ödün vermesi Moskova’nın bir bölgesel aktör olarak sahip olduğu dengeleyici değerinin zedelenmesine yol açtı.

Tüm bunların yanı sıra Rus silah üreticilerinin ordunun sahada kaybettiği askeri ekipmanların yenilerinin tedariği ve gerekli bakım onarım süreçlerinin tamamlanması hususlarında orta vadede ne yapacağı da merak konusudur. Hem askeri operasyonların hem de savunma kabiliyetlerinin gerektiği şekilde idame ettirilmesi için bu kayıpların acil şekilde yerine tekrar koyulması icap etmektedir. Fakat tüm bu olumsuzluklara rağmen on yıllardır Rus askeri ürünlerinin en büyük müşterilerinden birisi olan ve bakım-onarım için halen Rus askeri endüstriyel kompleksine bağımlı olan Cezayir’in bir anda keskin şekilde Çin veya Batı menşeili silahlara yönelmesini kimse beklememektedir. Sonuç olarak, Cezayir büyük ihtimalle yukarıda zikredilen tüm sorunları pazarlık masasında kullanarak Ruslardan silah alımlarında indirimler ile madencilik, elektrik enerjisi ve nükleer enerji gibi askeri-teknik işbirliği dışındaki sektörlerde belirli imtiyazlar koparmak isteyecektir.

Anton Mardasov tarafından kaleme alınan ve Al Monitor tarafından yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.