Rusya'nın Rostov-on-Don kentinde Yevgeny Prigozhin'in isyanı 23 Haziran'da başladığında, Suriye'deki Rus askeri polisi, Wagner Grubu'nun üst düzey liderlerinden en az dördünü yakaladı ve önlem olarak ülkenin batı kıyısındaki Hmeymim hava üssüne götürdü.

Foreign Policy'ye şifreli bir mesajlaşma uygulaması üzerinden ulaşan çok sayıda kaynak, bu kişilerin halen Hmeymim'deki kapalı bir tesiste tutulduğunu söyledi, ancak henüz nerede olduklarına dair kamuoyuna bir açıklama yapılmadı.

Binlerce Rus askerine ve paralı askere ev sahipliği yapan Hmeymim, Rusya'nın Suriye'deki komuta ve kontrol merkezi ve yurt dışındaki tüm Wagner operasyonlarının lojistik karargahı.

İki büyük iniş pistiyle Hmeymim büyük miktarda silah ve personel taşıyan ağır uçaklara bakım ve yakıt ikmali yapma kapasitesine sahip ve eski Sovyetler Birliği toprakları dışındaki en büyük Rus tesisi.

Libya, Mali, Sudan, Orta Afrika Cumhuriyeti ve hatta Venezuela'ya giden Wagner uçuşları, nihai varış noktalarına ulaşmadan önce Rus Savunma Bakanlığı uçakları aracılığıyla Hmeymim'den kalkıyor. Kremlin Wagner'in bu tesise erişimini engellerse Prigozhin'in küresel imparatorluğu durma noktasına gelecektir.

Rusya'da olduğu gibi -polis ve Federal Güvenlik Servisi grubun merkezini bastı ve yan kuruluşlarını kapattı- Wagner'in Hmeymim'deki liderlerine Savunma Bakanlığı ile yeni sözleşmeler imzalamaları ya da evlerine dönmeleri için ültimatom verildiği bildirildi. Bununla birlikte, Rusya'nın Suriye'deki vekil güçleri arasında yıllarca süren yıpratıcı sürecin ardından, Wagner güçleri Moskova'nın ülkedeki çıkarlarını koruyan temel bileşenlerden birini oluşturuyor ve Prigozhin'e nüfuzunun aniden ortadan kaldırılmasını muhtemelen geciktirecek önemli bir koz veriyor.

Şu anda Wagner'in Suriye'de konuşlandırılmış bin ila iki bin askeri var ve bu askerler ülkenin çöllerindeki petrol, gaz ve fosfat altyapısını korumaya yardımcı olan 10 binden fazla yerel özel paralı askerden oluşan çok daha büyük bir ağın merkezinde yer alıyor.

Wagner, Suriyeli özel paralı askerlere kısmen, çoğu Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in en yakın sırdaşlarından biri olan ve uzmanların Putin'in kişisel servetini denetlediğini iddia ettiği Gennady Timchenk'e bağlı şirketler ve Wagner'in paravan şirketleri tarafından sahip olunan veya işletilen bu tesislerden elde edilen gelirlerden ödeme yapıyor.

Rusya dünyanın en büyük enerji ve emtia ihracatçılarından biri olduğu için, Suriye'nin doğal kaynaklarından elde edilen gelirler Rus devleti için önemsiz. Ancak Suriye rejimi için bu gelirler son derece ihtiyaç duyulan bir döviz kaynağı ve Moskova'nın bu kaynaklar üzerindeki kontrolü Rusya'ya, Şam'ın savaş sonrası herhangi bir senaryoda Kremlin'e verdiği jeostratejik taahhütleri yerine getirmesini sağlamak için kullanabileceği bir koz sağlıyor.

Bu taahhütler arasında Rusya'nın Hmeymim'i Afrika'da güç elde etmek için bir basamak olarak kullanması ve daha da önemlisi nükleer kapasiteli gemileri Suriye'nin Tartus limanına yanaştırma hakkının korunması da yer alıyor. Liman ile ilgili hak, Moskova'nın 1970'lerden bu yana en büyük jeostratejik başarılarından biri olmuştur ve Rusya'nın NATO'nun güney kanadı boyunca nükleer caydırıcılıkta bulunmasını sağlamaktadır.

Wagner liderleri ne karar verirse versin, Rusya'nın Şam üzerindeki etkisini sürdürmesini sağlamak, Prigozhin'in komuta ettiği binlerce Suriyeli özel paralı askerin sadakatini güvence altına almak anlamına geliyor. Moskova'daki kafa karışıklığı nedeniyle bu güçlere yönelik teşviklerdeki herhangi bir duraklama veya azalma, bu savaşçılara silah ve daha iyi ücret sunabilecek olan Rusya'nın ana rakibi İran tarafından ele geçirilecektir.

Beşar Esed'e destek

Beşar Esed'e destek konusunda ortak olmalarına rağmen Rusya ve İran 2017'den bu yana Suriye'de hırçın bir anlaşmazlık içerisinde. Tarafların vekil güçleri 2018 yılında Suriye'nin fosfat rezervlerinin kontrolü için şiddetli çatışmalar yaşadı ve diğer stratejik varlıklar için savaşmaya devam etti.

Pozisyonunu korumak için verdiği bu mücadele Moskova'yı yıprattı, özellikle de çatışmaya siyasi bir çözüm bulma umutları suya düştüğü için. Suriye'ye uygulanan yaptırımlar kaldırılırsa Rus şirketleri büyük bir kazanç elde edebilir ve Putin bunu sağlamak için yıllardır Esed'e baskı uyguluyor. Ancak böyle bir çözüm ve Batı'nın kalkınma yardımının bölgeye dahli gerçekleşmedi.

2021 yılına gelindiğinde Rusya, ülkenin artık stratejik olarak görmediği bölgelerinde bulunan vekil güçlerinin birçoğuna verdiği desteği kesmeye başladı ve bunların birçoğu yeniden maaş alabilmek için İran'a bağlılıklarını bildirdi. Bu süreç Moskova'nın Şubat 2022'deki Ukrayna işgalinin ardından hızlandı.

Esed rejimi ile Arap Birliği ülkeleri arasında son aylarda görülen hızlı normalleşme, Rusya'nın artık İran'ı çevrelemek için araçlara sahip olmayabileceğini kabul eden Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Ürdün'ün bunu yapmak için son çare olarak başvurduğu bir stratejidir.

Şu anda Wagner'in paralı askerleri ve onların Suriye'deki petrol ve gaz sahalarındaki taşeron ağı, Rusya'nın işgalinden geriye kalan birkaç temel bileşenden biri. Kısmen bağımsız ve sürdürülebilir bir gelir akışıyla desteklenen bu unsurlar şimdiye kadar İran'ın girişimlerine büyük ölçüde direnç gösterdi.

Ancak Putin rejiminin bir ayağının daha çökmesi halinde bu durum değişebilir ve Wagner'in Suriyeli paralı askerleri de diğer pek çok eski Rus vekiliyle aynı yolu izleyebilir. Bu konuda örnekler oldukça fazla.

Boşluğu İran dolduruyor

Nisan 2021'de Rusya, Suriye'nin kuzeydoğusunda ABD destekli Kürt güçleriyle savaşan aşiret destekli bir milis grubun destek taleplerini görmezden geldi. Yenilgiye uğrayıp evlerinden kovulduktan sonra aşiret savaşçıları kapılarını İran'a açtı ve İran da büyük miktarlarda ağır silah ve ekipman getirerek grubun kaybettiği maaşları karşıladı.

Suriye Ordusu'nun 8. Tugayı bir zamanlar Rusya'nın Suriye'nin güneyindeki silahlı kuvvetler içindeki en sadık birliğiydi. Ancak 2021'in sonlarına doğru Moskova, birliğin IŞİD ile savaşmak için yeterli güç gönderememesinden dolayı hayal kırıklığına uğradı ve grubun maaşlarını yarıya indirdi. 2022 yılına gelindiğinde ise irtibat tamamen kesildi ve artık 8. Tugay, İran'ın en güçlü vekillerinden biri olan ve Hizbullah ve diğer gruplarla birlikte bölgesel uyuşturucu kaçakçılığına büyük ölçüde karışan Suriye Askeri İstihbaratı için savaşıyor.

Benzer şekilde Temmuz 2022'de Deyrizor'un doğusunda Hasan el-Gadban liderliğindeki Ulusal Savunma Güçleri milisleri, Moskova'nın altı ay boyunca maaşlarını ödememesi üzerine Moskova ile yollarını ayırdı. Bu grup kısa bir süre sonra Beşar Esed'ın kardeşi Mahir Esed liderliğindeki Suriye'nin İran destekli en seçkin birliklerinden biri olan ve Suriye'nin uyuşturucu ticaretinin zirvesinde yer alan 4. Tümen ile birleşti.

Rusya, ülkenin enerji altyapısını koruyan Suriyeli paralı askerlerin sadakatini kaybederse, NATO'yu tehdit etmek ve Afrika'ya yayılmak için Suriye topraklarını kullanmasına izin vermesi için Esed'i zorlamaya devam edebileceğini artık garanti edemez.

Rusya'nın Suriye'deki hamleleri

IŞİD'in 2018'de yenilgiye uğratılmasının ardından Rusya, savaş sonrası senaryoda ana müşterisi olarak ortaklık kurmayı umduğu Suriye'nin yıpranmış ordusunu elden geçirmek ve reforme etmek için agresif bir kampanya başlattı. Rusça bilen Suriyeli generaller terfi ettirildi ve yüzlerce üst düzey subay tasfiye edildi, İran destekli milislerin silahlarına ve askeri kimliklerine el konuldu, finansörleri tutuklandı.

Program, silahsızlanmayı reddeden ve bunun yerine Suriye kurumlarına sızmayı hızlandıran İran destekli gruplar tarafından Rus güçlerine ve vekillerine karşı bir şiddet dalgasına neden oldu.

2020 yılına gelindiğinde Rusya pes etmişti. COVID-19 salgınının neden olduğu ekonomik daralma ve herhangi bir düzen görüntüsü elde edememesi nedeniyle sınırlanan Rusya Savunma Bakanlığı, çabalarını azalttı ve artık dar bir şekilde tanımlanmış çıkarlarını yönetmek için düzensiz bir güç oluşturmak üzere kendi özel paralı asker ağına yöneldi.

Bu değişim, Rusya'nın 2020'de vekilleriyle iki ayrı çatışmaya girdiği Türkiye'ye karşı kavgacı tutumuyla hızlandı ve acilen yeni askerlere ihtiyaç duyulmasına neden oldu. Aralık 2019 ile Ağustos 2020 arasında Wagner, ondan fazla özel güvenlik şirketi aracılığıyla binlerce Suriyeli paralı askeri, Libya'da Türkiye destekli hükümete karşı savaş ağası Halife Hafter'in yanında savaşmak üzere silah altına aldı.

Çatışmalar sırasında Wagner iki büyük petrol sahasının, ihracat tesislerinin ve bir petrokimya kompleksinin kontrolünü ele geçirdi ki bu, grubun ablukalar uygulayarak enerji piyasalarını manipüle etmek için kullandığı önemli bir kozdu. Aynı dönemde Wagner destekli milisler Suriye'nin İdlib vilayetinde Türkiye destekli muhaliflere karşı Esed rejimi için büyük toprak kazanımlarıyla sonuçlanan daha kısa süreli bir çatışmada yer aldı.

Bu harekâtların ardından Rusya kısa süre sonra bu kez Suriye'nin merkezinde IŞİD'e karşı yeniden harekete geçmek zorunda kaldı. Ağustos 2020'den Mart 2021'e kadar sekiz ay içinde çölün ücra köşelerinde güçlenen örgüt 460'tan fazla asker ve sivili öldürdü, yüzlercesini de yaraladı. Saldırıların çoğu ülkenin gaz işleme tesisleri ve petrol sahaları çevresinde yoğunlaştı ve IŞİD bu tesislerin üretimini gerçekleştiren şirketlerden haraç almaya çalıştı.

IŞİD'in saldırıları Rusya'nın temel çıkarlarına doğrudan bir tehdit oluşturdu ve Moskova buna karşılık olarak tüm seçenekleri tüketti. Libya'da savaşmak üzere Suriyelileri devşirmek için kullanılan özel paralı askerler, Rusya'nın en sadık paralı askerlerini devşirdiği çölün eteklerindeki büyük bir Ortodoks Hıristiyan kasabası olan Sukeylabiye'de eğitilen acemilerle birlikte ülke genelinde yeniden canlandırıldı. Rusya Savunma Bakanlığı, Suriye Ordusu içindeki sadık birliklere bir ültimatom verdi: Ya savaşçı gönderin ya da maaş almayı bırakın.

Son olarak, 2017'den bu yana ilk kez, çölde savaşan Rus birlikleri Afgan Şii milisler de dahil olmak üzere İranlı vekil güçlerle ortaklık kurdu. Rus hava gücüyle desteklenen bu birleşik güç 2021'in ilk üç ayında IŞİD'i bombalayarak birçok savaşçısını Irak'a ya da Suriye'nin kuzeydoğusunda Kürtlerin kontrolündeki bölgelere sürdü.

İran güç kazanıyor

Şimdi, 2020 boyunca oluşturulan bu paralı asker ağının korunması, Suriye'nin enerji ve fosfat rezervlerinin sorunsuz bir şekilde işletilmesi için kilit önem taşıyor ki bu da Rusya'nın temel önceliği haline geldi. Bu arada İran da Moskova'nın bocalayan cephesini parçalama ve Kremlin'in artık himaye etmeyi göze alamayacağı eski vekillerini ortadan kaldırma fırsatını yakaladı.

Wagner güçleri ve anlaşmalı oldukları Suriyeliler paralı asker niteliğindeler ve bunun gereği olarak maddi kazanç için savaşıyorlar. Sukeylabiye ve komşu kasabalardaki Ortodoks Hıristiyanlar gibi bazıları ya Rusya'ya yakınlık duyuyor ya da onu İran'ın Şii mezhepçiliğine karşı bir siper olarak görüyor. Ancak Moskova'nın Prigozhin'in altından halıyı tamamen çekmesi halinde Wagner'in tüm vekilleri pratik kararlar almak zorunda kalacaktır.

Geçen ayın sonlarında Suriye'de gözaltına alınan dört Wagner liderinden ikisi Hmeymim'de, biri Şam'da, biri petrol zengini Deyrizor'da ve sonuncusu da Sukeylabiye'de bulunuyordu.

Gözaltı sürelerinin uzaması halinde, Sukeylabiyeli Hıristiyanlar ve diğer gruplar kendilerini İran'ın cazip tekliflerinin muhatabı olarak bulabilirler.

İran da yakında bu tür tekliflerde bulunmak için daha iyi bir konuma gelebilir. Aylar süren sessiz müzakerelerin ardından Haziran sonunda ABD, nükleer anlaşmanın yeniden başlatılması ya da geçici bir anlaşmayla değiştirilmesi için Tahran'la dolaylı görüşmelere yeniden başladı. İyi niyet göstergesi olarak ABD kısa süre önce Irak'ın İran bankalarına olan 2.7 milyar dolarlık borcunu dondurmayı ve serbest bırakmayı kabul etti. Tahran da benzer şekilde yaptırımlar nedeniyle dondurulan 7 milyar dolarlık Güney Kore borcunun serbest bırakılmasını talep etti ve karşılığında tutuklu ABD vatandaşlarını serbest bırakmayı teklif etti.

Ancak Rusya'nın mevcut zayıf konumu, Prigozhin'in Suriye'deki pozisyonunu dizginlemek için atılacak cesur adımları geciktirebilir. Rusya'nın işgali kâr amacı gütmüyor ve Prigozhin'in mütevazı bir servet elde etmeye devam etmesine izin vermek, Moskova'nın Akdeniz'deki varlığının bozulmaması için ödenmesi gereken küçük bir bedel. Aksini yapması halinde Kremlin, İran'ın vekillerinin faydalanmak üzere hemen devreye gireceği bir boşluk yaratma riskiyle karşı karşıya kalacaktır.

Jeremy Hodge tarafından kaleme alınan ve Foreing Policy'de yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için tercüme edilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.